Ordinamenti e statuti della comunità di Orta San Giulio tra passato e presente Edizione: Ordinamenti e statuti della comunità di Orta San Giulio tra passato e presente, Comune di Orta S. Giulio, EOS Editrice, 1991, pp. 49-101. p. 49 [ INCIPIUNT STATUTA INSULE ET RIPPERIE HORTE ] IN NOMINE domini nostri Yhesu Christi eiusdemque matris gloriosissime virginis Marie et beati Iulii confessoris et omnium sanctorum, statuta et decreta Insule et tocius comunitatis Ripperie concernentia statum, honorem comunitatis predicte, feliciter incipiunt. Ad gloriam et honorem divini nominis et decorem reverendi patris et domini domini fratris Guglelmi Dei et Appostolice Sedis gratia episcopi Novariensis et comittis et eius episcopatus et ut suis hominibus dillectis et fidelibus de Insula et Ripperia pax et status prosper preparetur. Infrascripta sunt statuta et ordinamenta facta et eddita per sapientem et discretum virum iurisperitum dominum Meliorinum de Chislandis de Cremona, castellanum et rectorem generalem Insule et Ripperie pro prefato reverendissimo in Christo patre et domino, ex spetiali comissione ei facta per predictum reverendissimum patrem, ut de dicta comissione evidenter apparet per spetiales literas supradicti reverendissimi patris et domini ipsiusque patris et domini vero sigillo sigillatis, de concsilio infrascriptorum, nomina quorum sunt hec: Johannes Scalfa de Insula habitator Orte, Alesinus de Orta, Ghiroldus Polle de Orta, Johannes Puschus de Meno, Jacobus dictus Spigarolus de Armegno et Jacobus Ferarius de Podogno. Nos Meliorinus castellanus et rector predictus, visis et examinatis literis dicti reverendissimi patris et domini et comissione in nos facta per eum et habita deliberazione et conscilio suprascriptorum ellectorum per consciliarios et consules comunitatis Insule et Ripperie ad faciendum et examinandum statuta comunitatis predicte, cupientes comodis subditorum salubriter providere ut littes abrevientur et cavillationes et audatia calumpriantium reprimatur, provida deliberatione statuimus et ordinamus et hedicimus infrascripta statuta et ordinamenta perpetuo et inviolabliter in curia Insule et Ripperie observanda, salva semper et resevata auctoritate, potestate et bailia predicti reverendissimi patris et domini et successorum suorum addendi diminuendi, corrigendi, interpretrandi, mutandi, cassandi et tollendi ipsa statuta et quodlibert ipsorum et de novo faciendi, ad eius et successorum suorum liberam voluntatem et arbitrium. p. 50 I. DE ROBARIIS. IN PRIMIS statutum et ordinatum fuit quod si quis fecerit aliquam robariam in tota iurisditione et districtu castellanie Insule et Ripperie vel alicui persone Ripperie extra Ripperiam, si ipsa robaria asscenderit usque ad soldos quinque imperialium et abinde infra, componat pro banno capitaneo Insule et Ripperie sive eius vicario soldos sexaginta imperialium, et si ipsa robaria asscenderit a soldis quinque imperialium supra usque ad soldos .XX. imperialium, componat pro banno pro quolibet et qualibet vice soldos centum imperialium, et si dicta robaria asscenderit a soldis centum imperialium supra usque ad libras decem imperialium, componat pro banno pro quolibet et qualibet vice libras .XXV. imperialium, et si dicta robaria asscenderit a libris decem imperialium supra, componat pro banno pro quolibet et qualibet vice libras quinquaginta imperialium et insuper ipse derobator condampnetur ipsi derobato ad restitutionem robarie cum pena legiptima, secundum ius. Et si dicti derobatores non solverint de soldis .LX. vel soldis centum vel de libris .X. a die condampnationis facte infra decem dies proxime sequentes et predictam robariam non restituerint ut supra, quod amputetur eis manus dextra, et si predicti derobatores predictam penam de libris .XXV. imperialium et de libris quinquaginta imperialium non solverint et predictam robarium non satisfecerint ut supra intra .XV. dies proxime a die condempnationis deputandos, quod suspendatur per gullam ita quod moriantur. II. DE FURTIS. ITEM quod si furtum factum fuerit in Ripperia quod asscendat a soldis .XX. imperialium supra usque ad libras decem imperialium, ille qui fecerit dictum furtum solvat pro banno qualibet vice libras decem imperialium, et si asscenderit usque ad soldos .XX. imperialium et a soldis viginti imperialium infra usque ad soldos quinque, solvat soldos .LX. imperialium, et si dictum furtum asscenderit a libris decem supra, solvat libras .XXV. imperialium et insuper factores furti teneantur ad restitutionem furti cum pena p. 51 legiptima et detineantur in fortia castellani, donec satisfecerint. Et si non solverint infra decem dies post condamnationem, quod puniantur arbitrio castellani. Et si inventi fuerint in aliena domo vel sedimine furando tempore noctis vel res illius cuius domus vel sedimen fuerit male tractando, quod capiantur pro posse et in fortia castellani consignetur et si, cum aliter capi non possint, percussi fuerint vel interfecti per aliquem ipsius domus, quod iaceat sine pena qui eum vel eos percusserit vel interfecerit. III. DE LATRONIBUS ET ROBATORIBUS. ITEM quod publici et famoxi latrones et robatores stratarum puniantur secundum ius comune. IIII. DE HOMICIDIIS. ITEM si quis fecerit homicidium de die vel de nocte quod de ipso homicidio stetur iuri comuni, salvo quod si occisus esset bannitus domini castellani seu Ripperie gravibus maleficiis et homicidiis et interfecerint dictum bannitum volendo eum capere, quod tunc iaceant sine pena. V. DE BANNITIS HABENDIS PRO CONFESSIS. ITEM si bannitus de malefitio in banno presenciaverit per mensem, eo ipso habeatur pro confesso, salvo quod si esset ita longinquus quod non posset venire infra mensem. Et possit venire infra tempus competens limitandum arbitrio castellani. VI. DE PENA COGNOSCENTIUM VIRGINEM MARITATA ET VIDUAM. ITEM si quis cum virghine iacuerit, si fuerit sine uxore, accipiat eam in uxorem vel dotet eam secundum facultatem utrisque persone et condictionem, quod axtimari debeat et videri per duos comunalles amicos tam hominis quam mulieris, et si non essent concordes, tunc castellanus cum uno bono viro partibus non p. 52 suspecto arbitretur, prout sibi visum fuerit, et solvat castellano libras .X. imperialium. Et si violenter iacuerint cum virghine vel uxore aliena vel vidua, solvat libras .XXV. imperialium et nichilominus virghinem opressam teneatur accipere in uxorem, si potest, vel maritet eam ut supra et si voluntarie cum coniuncta solvat libras .X. imperialium et si cum vidua libras tres imperialium. Quod si predictas penas non solverit, condampnetur et puniatur per castellanum ad eius arbitrium et hoc si culpabilis in predictis sine violentia comissis vel eorum aliquo accusatus vel denuntiatus fuerit castellano per maritum, patrem, matrem, fratrem aut propinquum vel affinem usque in quartum gradum vel tutores seu curatores mulieris cum qua sit comissum dellictum vel viro ipsius vel si delictum fuerit notorium super eo; aliter non possit super ipsis sine violenta comissis procedi. VII. DE FERUTA BANNITORUM. ITEM statutum et ordinatum fuit quod si aliquis volens capere aliquem bannitum da predictis malefitiis, que in primo statuto dicuntur, percusserit vel interfecerit aliquem bannitum ex ipsis maleficiis vel aliquo ipsorum, quod percussor sit et iaceat sine pena vel banno solvendo. VIII. DE INSULTU FACTO AD DOMUM HABITATIONIS ALICUIUS VEL IN STRATA PUBLICA. ITEM quod si quis insultaverit aliquem de Isula (sic) vel Ripperia, si ad domum habitationis ipsius insultati cum armis prohibitis per statutum comunitatis Ripperie, intrando portam vel hostium vel pedem intus ponendo extrahendo vel percuotiendo ad dictatam habitationem, componat pro banno suprascripto domino castellano pro quolibet et qualibet vice libras .XXV. imperialiurn. Et si insultaverit in strata publica solvat soldos centum imperialium et si extra stratam, si super possessione insultati, soldos .LX. et si alibi soldos .XX. imperialium. p. 53 IX. DE PENA FACIENTIUM RIXAM ET PERCUCIENCIUM, TAM CUM SANGUINIS EFFUSIONE QUAM SINE. ITEM si quis fecerit rixam solvat soldos .X. imperialium; qui vero percusserit aliquem sine sanguinis effusione, si fuerit levis percussio, solvat soldos .XX. imperialium, si vero gravis, condampnetur arbitrio castellani, secundum qualitatem excessus a libris tribus usque ad libras sex imperialium. Quod si percusserit cum sanguinis effusione, si levis fuerit percussio, solvat soldos .LX. imperialium, si gravis, libras decem imperialium, si gravior, condampnetur arbitrio castellani usque ad libras .XXV. imperialium; salvo si talis fuerit percussio per quam tota pars percussa vel membrum eius debilitaretur vel deformaretur perpetuo, quod tunc castellanus possit condempnare percutientem usque ad libras quinquaginta imperialium; et ultra hoc, in predictis cum simillibus casibus, percussor percusso condampnetur ad restitutionem dampni et interesse cum expensis. Castellanus vero quemlibet dictorum percussorum tenens nullatenus eum rellaxet quousque de predictis omnibus percussor satisfecerit vel satisfactionis idoneam dederit cautionem. Et pena dicti statuti non habeat locum si maritus percutiat uxorem vel pater filium vel avus ablaticum vel frater maior fratrem minorem vel patruus vel avunchulus nepotem, stantes in eadem familia et domo sue habitationis, causa correctionis, dummodo ex dicta percussione percussus non esset privatus membro vel enormem cicatricem haberet seu aliam enormem lexionem vel ipse percussus accusationem fecerit de predictis. X. DE RIXIS ET FERUTIS FACTIS IN DIE MERCATI IN ORTA. ITEM si quis in die mercati in Orta fecerit aliquam rixam vel misculantiam vel ferutam, si fecerit rixam vel misculantiam, componat pro banno pro quolibet et qualibet vice suprascripto domino castellano solidos .LX. imperialium et, si fuerit feruta et sanguis inde exiverit, componat libras decem imperialium. p. 54 XI. DE ILLIS QUI PORTAVERINT ARMA IN ORTA ET PER LOCA RIPPERIE. ITEM si quis per merchatum Orte in die mercati arma portaverit, solvat soldos decem imperialium et perdant arma, ita videlicet quod hospites teneantur denuntiare hospitibus suis ut deponant arma, quod si non fecerint componant pro banno pro quolibet et qualibet vice soldos decem imperialium. Qui vero, undecumque fuerint, per loca Ripperie portaverint arma nisi de loco ad locum, solvant soldos quinque imperialium pro quolibet et amittant arma; omnes vero qui in Insulam portaverint arma, exceptis habitantibus Insule, solvant pro quolibet soldos decem imperialium; qui vero duxerit aliquem in Insula cum armis solvat pro qualibet vice solidos decem imperialium. XII. DE PENA IURANTIUM FALSUM. ITEM si quis commiserit aliquod sacramentum falsum coram castellano sive eius vicario et inde fuerit convictus per testes idoneos et fide dignos vel confessus, solvat pro quolibet et qualibet vice soldos .LX. imperialium et, si quis falsum testimonium testificatus fuerit pretio vel rogatione allicuius pro aliqua causa vertenti inter aliquas partes, scilicet in causa civili, solvat pro quolibet et qualibet vice libras .XXV. imperialium et pronuntietur ipsum semper esse infamen. Et si ipsas libras .XXV. infra .X. dies proxime a die condempnationis deputandos non solverit, quod incidatur ei lingua. XIII. DE PENA CONSULUM NON DENUNTIANTIUM MALEFICIA CASTELLANO. ITEM quod consules locorum in quibus malefitia sanguinis, homicidii, incendii, captionis ve1 robarie vel furti rei valoris soldorum .XX. imperialium vel supra (fierent) teneantur illud castellano infra quinque dies denuntiare; consul contrarium faciens solvat .XX. imperialium, nisi prius de ipso malefitio accusatio exposita fuerit castellano publica, ita tamen quod si p. 55 consul iuraverit dicta malefitia omnino ignorasse, dictam penam non incurrat, nisi malefitium fuerit publicum vel non sit fama de ipso vel non fuerit factum de vie vel in aliqua domo privata. XIIII. QUOD HOMINES VILLARUM ET LOCORUM TENEANTUR CAPERE MALEFACTORES ET DE PENA NON CAPIENTIUM. ITEM quod si quis homicidium vel robariam vel assaltum cum armis vel percussio cum armis vel sine armis vel furtum a .X. soldis supra facta vel factum fuerit in loco vel villa vel prope locum ad tractum unius archi, homines illius loci vel ville toto posse teneantur illos malefactores capere et asignare in fortiam castellani predicti, si contrafactum fuerit, presertim de die, locus vel villa predicta, si habuerit decem focos vel plures, solvat libras decem imperialium ad quam penam minores .XVIII. annis et maiores .LX. et vidue et alii impotentes et absentes minime teneantur. XV. DE PENA DANTIUM TRIBUTUM VEL DONUM ALICUI PRETEXTU TRIBUTI. ITEM quod aliquis de Ripperia non audeat, nec presumat se in aliquo alicui tributare, nec tributum seu donum pro tributo dare vel dari facere alicui persone; et qui contrafecerit solvat pro qualibet vice soldos .XX. imperialium et quilibet teneatur accusare et teneatur secretus si voluerit accusator et ille qui perceperit ipsum tributum vel pecierit, restituto quod acceperit pro tributo, solvat pro pena qualibet vice soldos sexaginta imperialium. XVI. DE BANNITIS NON RECEPTANDIS. ITEM quod nulla villa vel locus vel persona singularis Insule seu Ripperie publice vel privatim presumat receptare seu albergare aliquem bannitum domini episcopi seu castellanorum suorum de malefitio, nec ipsum bannitum permittere ibi morari vel transire per ipsam villam vel locum vel territorium ipsius ville vel loci publice et scienter usque ad tractum unius archus vel ipsi bannito p. 56 impendere auxilium vel iuvamen; quicumque vero huiusmodi bannitum infra predictos terminos viderit, teneatur exclamare: "forax, forax, et cridam seu stremittam facere post eundem ac pro posse huiusmodi bannitum capere et consignare in fortiam castellani. Si quis autem contra hoc fecerit, si fuerit villa vel locus, et huiusmodi fuerit bannitus de malefitio ex quo condempnatus esset in libris .X. vel supra, componat castellano predicto pro qualibet vice libras decem imperialium, si vero pena fuerit minor .X. librarum soldos .LX. imperialium; singularis vero persona soldos .X. imperialium. Sed propter bannitos de ludo vel iniuria vel rixa verbali vel pro simplici contumacia nollumus dictam penam incurrere locum vel villam seu singularem personam quamcumque. A dicta etiam pena eximimus minores .XVIII. annis et maiores .LX. et alios impotentes et absentes tunc etiam constitutos; indulgemus insuper viduis et orfanis ut ad predictas penas cum suis vicinis conferre minime teneantur. Ita et taliter quod si aliquis bannitus de predictis maleficiis vel aliquo predictorum venerit per villas vel loca seu territorium Ripperie et aliquod comune vel spetialis persona propter eius eventum venerit in penam pro eo et dictus bannitus habuerit unde possit satisfacere in Ripperia, quod dictus castellanus seu vicarius, qui pro tempore fuerit, teneatur in solutum dare comuni et spetiali persone solventi de bonis ipsius banniti usque ad satisfactionem pene quam portaverit comune sive spetialis persona pro eo bannito, ita et taliter quod ipsa solutio nullo modo vel iure possit revocari, salvo tamen iure castellanie. XVII. DE BONIS BANNITORUM CAPIENDIS PER CASTELLANOS. ITEM quod mobilia bannitorum de malefitio possint capi et distrahi per castellanum, tam pro penis sibi debitis quam pro emanda lexorum, quibus deffitientibus, capiantur et distrahantur immobilia et etiam perveniant ad nomina debitorum, prout melius et comodius videbitur castellano et isto casu debitor dicti banniti, compulsus per castellanum ad solutionem pro dicto bannito, sit ipso facto facta solutione liberatus, nec creditor possit eum postea mollestare. p. 57 XVIII. DE PENA TENENTIUM LUDUM ET BISGHIAZAM ET LUDENTIUM ET MUTUANTIUM AD LUDUM ET SUPRASTANTIUM LUDO VETITO. ITEM quod nullus teneat ludum vel bisghiaziam tassillorum vel permitat ludere in domo vel sedimine suo vel habitatione ipsius, scienter contrafaciens componat soldos .LX. imperialium pro banno et bisghiazia comburatur; si vero ludatur in alicuius domo vel sedimine, eo cuius est domus vel sedimen aut eorum habitatore hoc penitus ignorante, ludentes ultra eorum penam qui luxerint teneantur comuniter solvere dictos soldos .LX. imperialium pro dictis domo et habitatione domus vel sediminis. Ludens vero ad taxillos vel ad alium ludum ad quem amittatur vel vincatur pecunia, exceptis ludo schachorum et tabularum in publico et non in domibus et ludis buschete et dismentire vel alio ludo licito et honesto, qui fieret causa solatii vel reppellanda, dummodo non amittatur ibidem ultra soldos quinque imperialium, solvat castellano pro banno soldos .X. imperialium; mutuans vero peccuniam ad ludum vetitum componat soldos .XX. imperialium; inspector ludi predicti soldos tres imperialium. XVIIII. DE MENSURIS ET PONDERIBUS SIGNANDIS ET COEQUANDIS. ITEM quod omnes mensure et pondera sint equalia et signata et orditores tellarum per consulem Insule cum signo castellani. Qui vero falsam mensuram vel non signatam vel pondus vel orditorem tenuerit vel operatus fuerit vel fecerit operari, solvat pro pena soldos .XX. imperialium et mensuram et pondus et orditorem amittat comburendam et comburendum. XX. DE INCIDENDOS ARBORES INSIVAS VEL EORUM RAMOS ET DE BESTIIS DAMPNUM DANTIBUS. ITEM quicumque arbores alienas insivas castanearum et earum ramos virides inciderit et fregerit vel alias quascumque arbores p. 58 insivas, solvat pro pena soldos .V. imperialium. Qui vero pasculaverit alienum pratum vel bladum vel clausum tensum, solvat soldos tres imperialium et si fuerit in brugaria pro quolibet pastore imperiales sex pro pena, sed si quis in aliena vinea et clauso ingressus fuerit de nocte soldos .X. imperialium, si vero capra cuiuscumque inventa fuerit in vinea seu clauso alieno dominus dicte capre solvat pro qualibet soldum unum imperialium. Qui vero carezaverit alienum pratum vel seminatum, solvat soldos duos imperialium et ultra predictas omnes penas dampnum passo restituat. Et si quis acceperit alienum stramen cum civeria solvat imperiales sex pro qualibet vice et si quis cum copia bovum soldos duos imperialium et si cum fuxo, imperiales sex, et si cum barocia solvat soldos quinque pro qualibet vice. Si quis buscaverit in alieno buscho cum copia bovum solvat soldos duos imperialium et si cum fuxo solvat imperiales .VI. excepto qui vero intelligatur de buscho Camuxini et Plodarii comunis Insule de quo stetur secundum quod ipsi de Insula voluerint ordinare et nichilominus dampnum restituat. XXI. DE PENA VERBORUM INIURIOXORUM ET DE BLASFEMANTIUM DEUM ET SANCTOS. ITEM si quis dixerit alicui: "tu mentiris" vel homicidam vel proditorem vel falsum vel mulierem meretricem appellaverit, nisi fuerit meretrix publica solvat, soldos decem imperialium. Si quis vero blasfermaverit Deum et sanctam Mariam vel alios sanctos, solvat pro qualibet vice soldos .XI. imperialium, et si dictam penam blasfemie infra tres dies proximos post condamnationem non solverit, ponatur in die mercati immediate sequenti ad catenam et ibi stet per totam diem. XXII. DE CARNIBUS INFIRMIS NON VENDENDIS. ITEM si quis vendiderit carnes infirmas vel gramenoxas vel carnes de porcha pro porcho et carnes ovinas pro castrono vel pro capreto vel in carnibus sufflaverit quoquomodo cum ore, nisi predictos deffectus emptori manifestaverit, solvat solidos viginti p. 59 imperialium pro qualibet vice, ita tamen quod gramenoxe extra macellum vendantur sine pena. XXIII. DE PENA OCCUPANTIUM ALIENAM POSSESSIONEM VEL ABDUCENTIUM ALIENAM NAVEM ET AUFERENTIUM SEMINATUM ET ALIENAS PLANTAS. ITEM qui occupaverit alienam possessionem sine iuditiali auctoritate solvat soldos .XX. imperialium et restituat possessionem cum fructibus inde perceptis et qui percipi potuerint cum expensis; ius vero quod habet in re occupata eo ipso amittat. Qui vero navem alienam vel navium guarnimentum abduxerit sine mandato castellani et licentia, solvat soldos tres imperialium et dampnum passo emendet et navem et guarnimentum restituat. Qui vero abstulerit aliquod seminatum vel arborem vel vitem vel novellam plantam, tam de buschis quam de terra vel pratis sive lignis quibuscumque facientibus fructum, si res ablata valuerit imperiales .XII. vel supra, solvat soldos .V. imperialium, si infra soldos tres, et si a soldis quinque supra valuerit, solvat soldos .X. imperialium et nichilominus teneatur ad restitutionem cum pena legiptima. XXIIII. DE PENA NON PULSANTIUM VEL CURRENTIUM AD STREMITAS. ITEM quod quilibet masculus maior .XX. annis et minor .LX. annis teneatur facere stremitam cum campanis vel canibus in loco suo, quando pulsabitur stremita cum campanis sancti Julii vel sancti Nicholai vel audiverit aliquam aliam stremitam de die vel de nocte, et venire personaliter cum armis ad signa castellani et ire cum eo et eum sequi cum effectu. Qui contra predicta fecerit vel aliquod predictorum, consules ipsius ville solvant soldos .X. imperialium pro quolibet, singularis vero persona soldos quinque imperialium. Ad dictam vero stremittam non audeant Baldizoni et Blanci accedere, nisi de mandato castellani eisdem facto, sed nec vacarii comunis villarum neque pastores neque campanarii neque custodes villarum neque molinarii neque infirmi, nec impotentes p. 60 ad stremittas accedere teneantur, nec aliqui famuli. XXV. DE LEGIPTIMA PARTE DANDA FILIO, NEPOTI VEL FRATRI DELINQUENTI. ITEM quod patruus vel avunculus vel frater vel quicumque alius habens cum malefactoribus bona communia seu condampnato vel condampnato habito vel bannito de homicidio, furto, guasto vel robaria, incendio vel de falso vel alio malefitio, teneatur et cogi possit per castellanum ad dandum pro ipso malefactore partem omnium bonorum dicto malefactori contingentem usque ad satisfactionem pene castellani debite et dampnorum illatorum satisfaciant emendam. Et si malefactor habuerit patrem vel avum et pater vel avus noluerit condempnationem solvere pro ipso malefactore, quod dictus filius ponatur in carcere et usque ad satisfactionem teneatur ibidem, nisi pater consenserit malefitio vel acceptaverit filium post malefitium commissum, in quo casu pater pro filio teneatur. XXVI. DE FURTIS FRUCTUUM TERRARUM. ITEM quod si quis aliquod furtum de aliquo seminatu vel de aliqua alia re, tam de buschis quam de terra vel de aliquibus pratis sive lignis fecerit, si furtum valuerit ab imperialibus .VII. superius, componat pro banno suprascriptis castellanis pro qualibet vice solidos decem imperialium, et si furtum valuerit imperiales .XII. et ab imperialibus .XII. infra, solvat soldos quinque imperialium: insuper teneatur ad restitutionem furti cum pena legiptima secundum ius. XXVII. DE DAMNIS CLANDESTINE DATIS EMENDANDIS. ITEM quod si dampnum, guastum vel incendium clam datum fuerit in domibus, cassinis, arboribus, vittibus, blado, vino, feno, strementis vel animalibus quibuscumque vel navibus cuiuscumque de Ripperia, predicta dampna, guasta vel incendia emendari faciat castellano infra mensem, summarie, secundum extimationem p. 61 duorum bonorum hominum legalium de Ripperia assumendorum de conscilio consciliariorum Ripperie, dampnum passo per homines comunitatis illius ville in cuius loco vel territorio predicta missa fuerint; a qua pena ipsa villa liberetur si malefactorem infra mensem predictum assignaverit in manibus castellani. Quod si dicta villa duodecim focorum vel pauciorum fuerit, villa propinquior ad contributionem cum suis facultatibus teneatur, medietas cuius dampni solvatur per capita cursorum et alia medietas pro soldo et libra. XXVIII. DE PENA VENDENTIUM VINUM POST SONUM CAMPANE ET EUNTIUM PER TERRAM. ITEM quod nullus vendat vinum post sonum campane, nisi ad portandum extra tabernam in vaxe alieno, qui vero contrafecerit solvat soldos decem imperialium, bibens vinum predictum vel emens solvat soldos decem imperialium, exceptis iacentibus in ipsa taberna. Qui vero post dictum sonum campane, de nocte, sine lumine vel sine licentia castellani vel consulum, qui possint ipsam licentiam impetrare a castellano hominibus habentibus bonam famam et ex iusta causa, ambulaveri(n)t, exceptis custodibus locorum, solvat soldos duo imperialium; si vero habuerit arma solvat soldos decem imperialium et perdat arma. XXVIIII. QUOD MULIER NON ORIUNDA IN INSULA IN DICTA INSULA NON MORETUR. ITEM quod in Insula de cetero non moretur aliqua mulier, que non sit inde oriunda vel ibi nupta aut mater, filia, soror vel honesta pedisecha laici habentis ibi perpetuam mansionem; alioquin mulier que contra hoc statutum moraretur et quicumque ipsam in domo receperit aut aquam aut ignem ei dederit, bannum soldorum .XL. imperialium componat et nichilominus turpiter dehonestata heiciatur de loco Insule. p. 62 XXX. QUOD NULLUS RECIPIAT ALIQUEM IN VICINUM SEU HABITATOREM SINE LICENTIA DOMINI EPISCOPI. ITEM quod nullus de cetero ab aliqua universitate vel comunitate in habitatorem seu vicinum, absque licentia domini episcopi, accipiatur; quilibet contrafaciens solvat soldos .LX. imperialium et vicinantia soldos centum imperialium et quidquid supra factum fuerit ipso iure sit cassum et irritum et habitum pro non facto. XXXI. QUOD NON FIAT CONSILIUM IN ECCLESIA SANCTI JULII QUANDO DIVINUM CELEBRATUR OFFICIUM. ITEM quod nullus laicus stet ad faciendum conscilium in ecclesia sancti Julii, tempore quo missa et vesper vel alia divina offitia cellebrantur ibidem; contrafaciens solvat soldos duos pro quolibet et qualibet vice. XXXII. DE PLANTIS BEOLLE NON INCIDENDIS. ITEM quod quicumque inciderit aliquam alienam plantam beole, solvat imperiales .VII. pro qualibet planta et restituat dampnum: propriam vero beolam vel comunem, nisi de licentia consulis illius loci seu territorii ubi predicta facta fuerint, nullus incidat sub eadem pena. XXXIII. DE PENA VENDENTIUM ET EMENTIUM VINUM MALE MENSURATUM. ITEM si quis vendiderit vinum, nisi fuerit bene mensuratum ad rectam mensuram, solvat qualibet vice soldos quinque imperialium. XXXIIII. DE ILLIS QUI DEDERINT BIBERE ET COMEDERE ALICUI BANNITO. ITEM si aliqua persona habitans in Ripperia dederit bibere vel comedere alicui bannito castellanorum Insule vel comunitatis p. 63 Ripperie de malefitio vel eos reduxerit vel albergaverit in domo sua vel eius sedimine scienter, videlicet bannito de homicidio, de feruta sanguinolenta, furto vel robaria vel incendio vel incisione vitium vel ruschatione arborum tantum, solvat pro banno suprascriptis castellanis pro quolibet et pro qualibet vice libras tres imperialium, salvis aliis penis contra dantes auxilium et favorem bannitis et ipso non prosequentes. XXXV. DE INVITATIS FORASTERIORUM. ITEM si quis de Insula et Ripperia fecerit aliquam invitatam forasteriorum seu duxerit vel duci fecerit aliquos forasterios in Insulam vel Riperia pro aliquo malefitio faciendo vel pro aliquibus malefitiis perpetrandis vel commitendis, componant pro quolibet et qualibet vice libras .XXV. imperialium et plus et minus, arbitrio castellani, inspecta qualitate persone, rei et facti et ultra hoc quicumque tales forenses scienter receperit in domo sua vel sedimine vel eis dederit comedere vel bibere vel eis miserit vel portaverit per se vel alium, solvat pro qualibet vice soldos centum imperialium. XXXVI. DE DAMNIS SEU GUASTIS DATIS VEL FACTIS CAPITANEIS VEL SERVIENTIBUS SUIS DEPUTATIS AD CAPIENDUM BANNITOS. ITEM si quod dampnum, guastum vel incendium datum vel factum fuerit, publice vel privatim, alicui capitaneo, qui constitutus esset per castellanum vel eius vicarium ad capiendum bannitos, seu servientibus et sequacibus ipsorum capitaneorum, quod illud dampnum, guastum vel incendium debeat reddi et restitui per totam comunitatem Ripperie illi capitaneo vel servienti aut sequaci cui vel quibus datum seu factum fuisset, secundum quod fuerit extimatum; cuius dampni extimationis fiat restitutio, sicut superius ordinatum est fieri de damnis clam datis, et ultra predictam extimationem et restitutionem, dentur et solvantur ipsi capitaneis et servientibus per comune et homines loci, in cuius finibus datum vel factum fuerit, eis tantum quantum sit medietas tocius extimationis dicti dampni et guasti. p. 64 XXXVII. DE FESTIS CELEBRANDIS. ITEM quod omnia festa Dei et beate Marie virginis et duodecim appostolorum et sancti Gaudentii tam in estate quam in yeme et sancti Julii et sanctorum Johannis Baptiste et Laurentii martiris et dierum dominicarum et pentecostes cum duobus diebus sequentibus debeant cellebrari, sub pena soldorum quinque imperialium pro quolibet et qualibet vice. Et omnia alia festa ecclesiarum Ripperie per parochianos ipsarum ecclesiarum, excepta causa vindemiarum et recolligendi fenum et alios fructus secatos, exceptis etiam notulis contractuum et instrumentorum et excepta causa segandi fructus blave, propter metum ventorum occurrentium. XXXVIII. QUOD NULLUS FORENSIS AUDEAT COMMORARI SEU RECEPTARI ULTRA TERTIAM NOCTEM IN RIPPARIA. ITEM quod nullus forasterius ultra tertiam noctem moretur in Ripperia, nisi satisdederit castellano quod nullum offendet vel de voluntate castellani fuerit; qui vero ipsum receperit in hospitio et domo ultra dictum tempus solvat soldos decem imperialium forasterius totidem. Exceptis merchatoribus notis et bone fame et hominibus stantibus ad feudum cum hominibus Ripperie; in Insula vero nullus extraneus hospitetur sine licentia castellani ultra unam noctem, qui vero contrafecerit vel eum hospitaverit solvat soldos decem pro qualibet vice et ultra, arbitrio castellani, considerata qualitate persone. XXXVIIII. DE PENA PROHIBENTIS SE PIGNERARI DE MANDATO CASTELLANI. ITEM statutum et ordinatum fuit quod nulla persona communitatis Insule et Ripperie vel hahitans in Ripperia audeat vel presumat prohibere verbo vel facto servientes castellani pignus vel pignera (accipere) mandato castellani et qui contrafecerit, si quantitas ob quam pignerari debet asscenderit usque ad libras .X. imperialium et abinde infra, solvat soldos .XX. imperialium pro quolibet contrafaciente et qualibet vice, et si ultra libras .X. asscenderit, p. 65 solvat soldos .LX. imperialium ut supra, salvo si persona que pigneranda esset vellet sponte venire statim cum ipsis servientibus et se coram castellano personaliter presentare ad docendum et allegandum de aliquo iure suo, quod tunc non debeat pignorari; sed si non venerit incontinenti pignoretur, non obstante quod diceret iterum se velle venire. XL. DE PENA OPPONENTIS SE CONTRA CASTELLANUM VEL EIUS FAMILIAM. ITEM statutum et ordinatum est quod nulla persona comunitatis Insule et Ripperie vel aliunde cuiuscumque condictionis existat, audeat vel presumat se opponere contra castellanum vel eius servientes, nec ipsis verbis iniurioxis conviciari vel eos sive aliquem eorum offendere sive insultare cum armis vel sine armis; et qui contrafecerit pro iniuria sive convicio dictis vel factis dicto castellano solvat pro verbis iniurioxis soldos decem imperialium incontinenti, sine aliqua remissione et sine aliquo processu instituendo. Et si ipsum insultaverit sine armis, solvat libras .X. imperialium, et si cum armis, libras quinquaginta imperialium, et si ipsum percusserit, solvat libras centum imperialium et plus et minus ad arbitrium domini episcopi vel ipso absente a civitate et districtu diocesis Novariensis, iudicis suarum appellationum, consciderata qualitate facti et condictione personarum. Pro iniuria vero sive convicio dictis vel factis dictis servientibus vel alicui ipsorum solvat soldos .LX. imperialium et plus et minus ut supra. Et que dicta sunt de persona castellani eadem intelligantur dicta de persona notarii ipsius. Si vero insultus foret contra servientes castellani sine armis, puniatur insultum faciens in soldis .X. imperialium, et si cum armis, in libris decem imperialium, et si interveniret percussio sine sanguine puniatur percutiens in libris .XXV. imperialium, et si cum sanguine, in libris quinquaginta imperialium, et si mors sequeretur in aliquo predictorum, mortem vel mortis causam inferens ultimo supplicio condampnetur et bona sua episcopali camere publicentur et devastentur et pubblicata deveniant ad cameram episcopalem predictam, non obstantibus aliquibus aliis statutis que viderentur huic statuto in aliquo p. 66 adversari. Et predictum statutum non habeat locum, nisi ipsis offitialibus facientibus offitium; et eisdem penis teneantur castellani et eius officiales qui aliquem de Ripperia offenderent, dummodo non facerent offitium. XLI. QUOD NULLUS PLANTET VEL PLANTATAS TENEAT ARBORES QUE FACIANT UMBRAM NOCIVAM. ITEM quod nullus plantet seu teneat arbores que faciant umbram vicino nocivam in campo, vinea vel prato grasso vel area seu sedimine prope terram vicini ad tria spacia; contrarium faciens teneatur ad petitionem vicini dictas arbores seu arborem removere infra mensem, facta extimatione et restitutione plante hinc retro plantate domini plante, alias ex tunc incurrat in penam soldorum quinque imperialium et ad extirpandum dictas plantas nichilominus per castellanum compellatur, exceptis vittibus et ramponibus inferioribus uno spatio cum dimidio. Et si quis de cetero aliquas plantas plantaverit ut supra, teneatur ipsas extirpare absque aliqua restitutione, sub dicta pena. XLII. INTERPRETATIO SEU DECLARATIO SUPRASCRIPTI STATUTI IMMEDIATE FACTA. Millesimo tricentescimo quadragesimoquinto, indictione .XIII. die mercuri .XX. mensis aprilis, super domo qua ius redditur in Orta, suprascripto domino Meliorino castellano Ripperie una cum suprascriptis statutariis ad declarationem huius statuti positi sub rubrica: "quod rullus plantet etc.", dixerunt et expoxuerunt ubi scribitur de vittibus et ramponibus incisis et abreviatis sive incidendis et abreviandis et plante aliarum arborum plantate a publicatione dicti statuti citra exceptis ramponihus et vittibus inferioribus ut supra debeant amoveri sub restitutione aliqua dampni fienda. Et ego Iacobinus notarius de Viganallo mandato dicti domini castellani et de consesu dictorum statutariorum scripsi. p. 67 XLIII. DE PENA CONTRAHENTIUM CUM FILIO FAMILIAS VEL CUM MINORE XVIII ANNIS. ITEM quod nullus contrahat cum filio familias vel ab eo pignus accipiat, nisi fuerit mercator vel alicui stationi prepositus vel vicarius vel marzagolus, sine licentia patris vel avi. Similiter nullus contrahat cum minore .XVIII. annis, nisi in presentia domini episcopi vel castellani sive vicarii; quicquid autem contra predicta vel aliquod predictorum factum fuerit eo ipso sit cassum et nullum. Qui acceperit pignus vel instrumentum contra predicta reddat illa sine peccunia et solvat soldos .XX. imperialium castellano; notarius vero qui de predictis scienter fecerit instrumentum tottidem. Et si maior .XVIII. annis fuerit, possit contrahere cum sacramento et quicquid contractum fuerit cum sacramento valeat. XLIIII. DE PENA FACIENTIUM POTESTARIAS IN TABERNIS. ITEM quod in tabernis vel allibi non fiant potestarie; qui vero contrafecerit vel quid contrafactum fuerit factum non valeat, nec teneat; a soldis duobus superius solvat soldos .XX. imperialium et tabernarius, ubi predicta facta fuerint, solvat soldos .XX. imperialium et notarius qui de predictis fecerit instrumentum, solvat soldos .XX. imperialium. XLV. DE PENA ACCIPIENTIUM PIGNUS AB ALIQUO ARNALDO VEL REM VEL AB ALIQUO MALEFACTORE. ITEM quod nullus accipiat rem aliquam ab aliquo arnaldo vel bannito vel homine male fame vel ab eo pignus accipiat; contrafaciens, si res recepta fuerit furtiva et valuerit soldos .V. imperialium, solvat pro pena soldos .XX. imperialium, si valuerit a soldis .V. imperialium superius usque ad soldos .X. imperialium solvat soldos centum imperialium, insuper teneatur ad restitutionem furti sive pignoris; si vero negaverit ipsum furtum sive et postmodum inveniatur furtum sive (rem) furtivam vel derobatam (esse), presumatur ut habeatur pro confesso ille apud quem inventum fuerit ac si a principio furtiva ac derobata res inventa fuisset. p. 68 XLVI. DE VINO IN INSULA ET ALIIS VILLIS RIPPERIE VENDENDO AD MINUTEM ET DE SATISFACTIONE PER TABERNARIUM FIENDA. ITEM quod in Insula et Orta quilibet possit vinum bibendum in domo propria vendere per se et alium, in villa vero Armegni in quolibet cantono possit esse una taberna, in aliis vero villis una taberna pro qualibet villa tantum, qui contrafecerit solvat soldos .LX. imperialium; quos tabernarios villarum elligent consules ipsarum villarum de mandato castellani. Insuper tabernarii predicti annis singulis satisdare teneantur facere bonam mensuram, nec ipsum vinum dare bibentibus ad ludum prohibitum, nec bannitis de maleficio, nec personis publice infamatis, nec furtum, nec robariam recipere. Quilibet vero vinum extra domum exportandum libere sine satisdatione vendere possit ad minutum et grossum, contra predicta vel aliquod predictorum faciens solvat soldos .XX. imperialium. XLVII. DE PENA NON SATISFACIENTIUM TABERNARIO. ITEM quicumque biberit vel comederit in taberna vel domo hospitis, non presumat exhire de dicta domo sive taberna sine licentia et consensu tabernarii vel hospitis, donec tabernario vel hospiti de expensis cibi vel potus prius satisfecerit. Qui contrafecerit solvat pro pena soldos quinque imperialium et compellatur per castellanum ad domum tabernarii vel hospitis reddire cum roba et vestibus, quas habebat secum quando de taberna sue hospitio recessit; quod si predictus debitor, exceptis solum camisa et farabula, silva omnia ipsi tabernario vel hospiti relinqueret, possit impune recedere, salvis statutis loquentibus de filiis familias vel de minoribus. XLVIII. DE PENA IURANTIUM CONSIGNARE BONA SUA ET NON CONSIGNANTIUM. ITEM si quis, ad petitionem creditoris sui, iussu castellani buona sua consignare iuraverat et non consignaverit tantum quod possit p. 69 creditori suo satisfacere, castellanus predictus possit eidem debitori mandare ut sub pena soldorum .XX. imperialium personaliter vadat Insulam et inde non dixesurus, quousque dicto creditori fuerit satisfactum; quod si debitor ex tunc de Insula recesserit, personaliter in carceribus castellani includatur usque ad satisfactionem tam quantitatis debende creditori quam pene debende castellano, predicta de causa. Et idem intelligatur de cedentibus bonis suis. XLVIIII. DE PENA CAMPARIORUM NON COMMENDANTIUM CUSTODIAS ET NON FACIENTIUM CUSTODIAM. ITEM quod camparius seu commendator custodiarum villarum habentium consules qui non commendaverit guardas, diebus singulis, iusta hora, solvat soldos duos imperialium. Idem solvat ille cui iniuncta fuerit guarda per campum, si in ipsa guarda inventus fuerit defecisse per familiam castellani. L. QUOD NULLUS EXTRANEUS AUDEAT VEL PRESUMAT ACQUIRERE IN RIPPERIA BONA IMMOBILIA. ITEM quod nullus extraneus et qui non solvat fodra onera et conditia domino Novariensi Episcopo et episcopatui et cum hominibus Insule et Ripperie, rem immobilem solo coherentiam vel fictum seu censum in ea quocunque titulo presumat requiere; qui contrafecerit solvat soldos quinque ipsi castellano pro qualibet libra valoris rei alienate et ultra dicta alienatio non valeat, nec teneat, sed sit cassa et irrita et nullius valoris et res ipsa eo ipso sit domino Episcopo confischata. LI. DE VINO FORASTERIO IN RIPPERIA NON REPONENDO. ITEM quod nullus de Ripperia vinum vetus vel novum forasterium in Ripperia repponat, ab una nocte et dei supra sub pena librarum p. 70 decem imperialium cuilibet persone contrafacienti, salvo quod illi de Ripperia qui habitant in Ripperia et solvunt ibi fodra et honera possint, si haberent possessionem extra Ripperiam ex qua vel quibus vinum colligatur, illud vinum conducere in Ripperia et vendere, sine pena. LII. DE MODO PROCEDENDI IN CAUSIS CRIMINALIBUS. ITEM quod non procedatur per castellanum sive eius vicarium contra aliquem de aliquo malefitio, facto vel dicto, sine accusatione pubblica, excepto de homicidio, rixa facta cum feruta sanguinolenta et robaria et furto, guasto et incendio et adulterio vel raptu mulieris vel incestu, sodomita et omni crimine carnali comisso contra naturam et rixa facta in presentia domini castellani seu eius vicarii vel in die mercati in Orta et de falsis mensuriem et omni alio iure falsitatis et contra proditores. Item de ludo tassillorum et contra illum qui teneret ludum in domo et contra reductores et auxilium dantes bannitis de malefitio, videlicet ex illis bannitis de illis gravibus malefitiis de quibus superius in .XVI. statuto fit mentio, ita tamen quod mulier de violentia et adulterio teneatur denuntiare domino castellano infra mensem post violentiam factam; aliter non audiatur, nec procedatur ultra mensem de violentia vel adulterio. LIII. UBI LEGI DEBENT BANNA ET SENTENTIE MALEFICIORUM ET DE NOMINIBUS BANNITORUM DANDIS CONSULIBUR PER EXEMPLUM. ITEM quod banna et sententie malefitiorum publiche legantur ad domum comunitatis Insule, ubi iustitia reddi debet, seu in die mercati in Orta ad banchum ubi ius redditur et nomina bannitorum dentur consulibus villarum habentium consules, ipsis presentibus, et ante non possit puniri villa, nec consul, nec spetialis persona, si eisdem negarentur et non darentur petita. Et sententie latte valeant et teneant sine eo quod citatio facta fuerit ad sententiam audiendam. p. 71 LIV. DE SOLUTIONE IURAMENTI IN LITTE. ITEM si littigantes super causa vel cause articulo in iuditio iuramentum requisiverint a parte adversa, solvat iurans et qui iuramentum detulerit imperiales .VI. pro quolibet usque in soldis quinque et abinde supra solvatur iudicatura et, predictis solutis, a iudicatura absolvatur incontinenti et confitens cogatur per dominum castellanum vel eius vicarium ad solvendum parti adverse. Et si quis debitum negativerit, tunc persolvatur per actorem iudicatura consueta ad rationem soldorum duorum pro libra, nisi fuerit incontinenti soluta; quo casu tantum ad rationem soldi unius pro libra solvere teneatur. In fine vero cause reus convictus iudicaturam restituat actori qui solvit. LV. DE PROTESTATIONE RELATIONIS SAXIMENTI CORAM CASTELLANO FIENDA ET DE TERMINO PROSECUTIONIS SAXIMENTI. ITEM quod creditor, qui de saximento, ad petitionem suam facto, rellationem protestari non fecerit infra quinque dies coram castellano, eo ipso saximentum sit cassum, sed creditor qui causam saximenti a castellano impetraverit et non fuerit prosecutus infra sex menses, cum effectu ab ipso saximento cadat. LVI. QUOD NULLUS ADMITTATUR AD CONSIGNANDUM BONA SUA PRO SOLDIS VIGINTI VEL MINUS. ITEM quod nullus debitor pro soldis .XX. vel minus admittatur ad consignationem bonorum, sed ad solvendum debitum constringatur; si vero maior fuerit quantitas debiti ex qua soldos .XX. tantum petantur, ipsos solvere creditori compellatur, in rexiduo lix ordinate procedat. p. 72 LVII. QUOD MATER AB INTESTATO NON VENIAT AD SUCCESSIONEM FILIORUM. ITEM quod mater ab intestato non admittatur ad successionem filiorum vel filiarum, nec eis succedere possit modo aliquo ante mortem, (si) filii et filie dexendentes vel ascendentes hauberint consanguineos paternos naturalles et legiptimos usque ad quartum gradum, qui non sint banniti predicti domini episcopi et castellanorum suorum, salvo eo quod mater possit habere de bonis filiorum suorum et filiarum, prout videbitur et placuerit domino episcopo. Et idem intelligatur de avo et avia maternis et aliis ulterioribus seu superioribus. LVIII. QUALITER PROCEDATUR CONTRA DEBITOREM EXTRA RIPPERIAM EXISTENTEM. ITEM quod contra debitorem vel eius heredes extra Ripperiam exhistentes actione competenti experiri vel si alienaverit bona que sunt et fuerunt eiusdem sibi obligava petere a quocumque possessore, non obstante oppositione vel iuri dicenti quod principales fideiussores, mandatores et sponsores prius debeant conveniri. LVIIII. IN QUIBUS CAUSIS HOMINES DE RIPPERIA NON POSSINT DARI SUSPECTI ET DE QUIBUS POSSINT DARI SUSPECTI. ITEM quod ab interlocutoria non diffiniente negotium principale et etiam a diffinitiva non tranxendente soldos .LX. non possint homines Ripperie dari suspecti; ab interlocutoria vero deffiniente negotium principale et diffinitiva soldos .LX. trascendente possint homines de Ripperia dari suspecti et causam comitti expensis iuris succombentis. p. 73 LX. DE APPELLATIONE PROSEQUENDA. ITEM quod quilibet appellans in curia nostra ad dominum episcopum a vicariis seu castellanis seu aliis offitialibus nostris Ossole, Insule, Ripperie et Gaudiani, infra mensem a die appellationis interposite computandum causam appellationis prosequi teneatur aut incepisse ad prosequendum coram iudice appellationis, etiam oblato libello coram iudice ad quem fuerit appellatum illi contra quem fuerit appellatum, ita quod per citationem adversarii, oblationem et tradditionem libelli infra mensem causarum prosequi incipiat; aliter appellans pro non appellante reputetur. LXI. DE INSTRUMENTIS DOTIUM ET SCONTRI FACTIS IN FRAUDEM CREDITORUM. ITEM quod omnes carte et obligationes scontri facte post annum a die nuptiarum, si maritus fuerit de aliquo crimine culpabilis vel de proximis comittendis suspectus vel creditorum suorum fraude suspectus, eo ipso sint casse, nisi facte fuerint in presentia domini episcopi seu eius castellani vel vicarii, et tunc in die mercati hoc publice proclametur si est aliquis cuius intersit, quod compareat infra terminum quod videbitur assignandus. LXII. DE CRIDIS NON FIENDIS CONTRA STATUTA COMUNITATIS. ITEM quod nulla crida seu proclamatio fiat que sit contra formam statutorum cumunitatis predicte, nisi de consuensu et voluntate domini episcopi et, si fieret, sit nullius valoris et momenti. LXIII. QUOD AGNATUS VEL AFFINIS VENDITORIS REM IMMOBILEM LICITE VENDITAM REVOCARE NON POSSIT. ITEM quod quicumque rem immobilem licite compraverit, eam p. 74 nullus venditoris agnatus vel affinis sive propinquus iure possit accipere vel reddimere vel quomodolibet de cetero revocare. LXIIII. DE ILLIS QUI VADUNT DE LOCO AD LOCUM. ITEM quod quilibet Insule et Ripperie, qui iverit ad standum de loco consueto ad locum non consuetum sive extra vicinantiam consuetam in territorio Ripperie, vadat et transeat ad locum ad quem iverit cum suo honore et cum sua facultate et tamen diminuatur illi loco, ubi consueverit habitare, de sua facultate quantum facultas ipsius fuerit et addatur illi loco sive comuni ad quem iverit habitare. Et hoc statutum intelligatur, ultra etiam valeat et locum habeat (et) tempore coequationis fodrorum villarum Ripperie citra usque ad coequationem sequentem. Et hoc cognoxatur summarie, sine datione libelli et litis contestatione. Eo salvo quod si contingeret aliquem habitatorem Insule et vicinantie ire ad habitandum extra vicinantium Insule, quod nichilominus ille sive illa qui iverit ad habitandum extra dictam vicinantiam tenea(n)tur honera realia et personalia substinere cum hominibus Insule et vicinantie, sicut consuevera(n)t, superius dictis in aliquo non obstantibus. Et hoc fiat quia homines Insule in pluribus et diversis locis Ripperie vicinos habent. LXV. DE HOMINIBUS NON RETINENDIS PER CASTELLANOS SIVE EORUM VICARIOS IN CARCERIBUS ET DE SOLUTIONE CURLATURE INFERIATURE ET CANCERUM. ITEM quod nullus possit deteneri in carceribus, nisi esset dignus pena sanguinis, dummodo voluerit satisdare de solvendo et de parendo mandatis castellani seu vicarii aut de non recedendo de Insula, ita et taliter quod, si idem recederet, fideiussor per ipsum datus teneatur realiter et personaliter in solidum, tam de principali debito vel condampnatione quam etiam de pena apposita in precepto. Et si predictus detentus in Insulu, post sex dies post promissionem per ipsum facta non recedendo de Insula, de parendo mandatis castellani ac de solvendo condampnationem, p. 75 fideiussorem non dederit idoneum, tunc ponatur in carceren non obstante dicta promissione. Illi vero qui sunt digni pena sanguinis et qui non possunt satisdare ut supra et ipsa de causa in carceribus detenti essent, solvant pro qualibet nocte pro custodia, secundum morem antiquum imperiales .VL.; quicunque vero curlatus fuerit et inventus fuerit culpabilis solvat pro eorum labore curlatoribus soldos quinque imperialium et, si non inventus fuerit culpabiliis, nichil solvat; quicumque etiam inferiatus fuerit pro aliquo delicto, si fuerit culpabilis, ut supra solvat pro inferiatura et differiatura soldos tres et non ultra. LXVI. QUOD MULIER DOTATA DE BONIS PATERNIS VEL MATERNIS NON SUCCEDAT CUM FRATRIBUS ET EISDEM BONIS. ITEM quod si aliqua mulier dotata fuerit a patre vel a matre vel avo paterno vel a fratre de bonis comunibus sui et fratris vel a curatore dos ei assignata fuerit per aliquem predictorum, ut supra, sit in eo contenta, nec admittatur ab intestato ad successionem paternam vel maternam, herede masculo descendente vel agnato existente et de cuius successione agitur. Ad successionem vero fratris intestati sine liberis mortui, aliis fratribus masculis vel fratre existentibus, similiter non admittatur dotata ut supra. LXVII. DE IURAMENTO CALUMPNIE. ITEM quod actor et reus in iuditio iuramentum calumpnie compellantur prestare per castellanum vel eius vicarium et offitialem, si per partem alteram fuerit requixitus. LXVIII. DE TESTIBUS QUI DEBENT INTERESSE TESTAMENTIS. ITEM quod quilibet testabilis seu habilis ad testamentum faciendum testari possit coram quinque testibus notis et cognoxentibus testatorem, inter quos etiam notarius computetur. p. 76 LXVIIII. DE DILLATIONIBUS DANDIS. ITEM statutum est quod in causis civillibus et pecuniariis dentur actori due dillationes, reo vero tres ad probandum, octo dierum pro qualibet dillatione, si causa fuerit librarum .X. vel inde supra: abinde vero infra sint circha numerum dierum arbitrio castellani seu eius vicarii. LXX. DE TERMINO DEFENSIONIS IN PROCESSU DANDO PER CASTELLANUM IN CAUSA CRIMINALI CALUMPNIATO SEU REO. ITEM statutum est quod in causa criminalii aliquis dampnari non possit, nisi facta calumpniatio seu reo prius copia de processu, si eam pecierit et assignato ei termino deffensionis, qui sit sex dierum ad minus. LXXI. DE LIBELLIS DANDIS. ITEM quod in causis soldorum .LX. imperialium seu valoris et abinde infra non exigatur libellus a petitore, sed, facta petitione actionem continente ut secundum eam possit formare sententiam, detur dillatio ad deliberandum et ad respondendum arbitrio domini castellani seu eius vicarii. Si vero causa fuerit abinde supra, porrigatur libellus reo petenti dari libellum et detur terminus ad deliberandum et respondendum sex dierum ad minus. LXXII. DE QUESTIONIBUS COMMITTENDIS. ITEM quod castellanus et eius vicarius causas et questiones, que sint soldorum .LX. imperialium seu valori et abinde supra, receptis confidentibus vel suspectis sapienti et sapientibus in iure existentibus in civitate Novarie vel diocesis, si petitum fuerit per ipsas partes vel aliquam ipsarum committere teneatur consullendis. p. 77 LXXIII. DE NON ACCIPIENDO TRIBUTUM SPONSIS. ITEM statuimus et ordinamus quod nullus audeat vel presumat aliquod tributum accipere alicui sponse vel ipsam ducentibus sive fuerit de Ripperia sive extra et quicumque contrafecerit solvat pro quolibet et qualibet vice soldos .X. imperialium. LXXIV. QUOD VIR LUCRETUR MEDIETATEM DOTIS UXORIS EIUS DECESSE SINE LIBERIS UNO VEL PLURIBUS. ITEM statuimus et ordinamus quod si contingerit mulierem aliquam in matrimonio constitutam de cetero sine liberis uno vel pluribus ex se legiptime natis decedere, quod maritus teneatur ad restitutionem dotis seu augumenti dotis agnatis vel cognatis eiusdem nisi pro medietate ipsius dotis et in alia medietate succedat vir eiusdem mulieris. LXXV. COMMISSIO FACTA PER REVERENDUM PATREM ET DOMINUM INFRASCRIPTUM DOMINUM MELIORINUM EIUS CASTELLANUM EDDENDI COMPILLANDI ET APPROBANDI SUPRASCRIPTA STATUTA ET ORDINATIONES. FRATER Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes, consulibus et credentiariis comunitati et universitati locorum et singularibus personis subditis et fidelibus nostris Insule et Ripperie nostri committatus salutem in domino. Iuxta credite nobis dispositionis offitium subditorum comodis; quantum nobis ex alto conceditur, solicitudinis studio intendentes in eorum statu pacifico quieto et modeste fovendum et ad substinendum labores cont(inu)o studio animamur, ut scandala removeamus ab eis et littes quas humana natura quottidie invenire conatur editione novorum iurium reprimamus, quoniam nulla iuris sanctio, quantumcumque magno digesta conxilio, nec ad humane nature varietatem et inopinabiles questiones sufficit, nec ad decisionem tocius ambiguitatis attingit, vestre igitur quieti et paci ad consulendum littigia et iurgia et ad ipsorum terminationem, p. 78 committimus et mandamus discreto viro domino Meliorino de Ghislandis de Cremona, iurisperito, castellano nostro, ut possit statuta et ordinationes de novo facere et factas approbare, que in iuditiis et extra precipimus, prout approbaverit, observari, ita tamen quod in ipsis statutis nobis et successoribus nostris addendi et minuendi, corrigendi, mutandi et interpretandi auctoritas plenaria reservetur, mandantes vobis ut statuta predicta in uno volumine statutorum reddigi faciatis revocantes omnia statuta predecessorum nostrorum, que dictis statutis confirmandis per eum in aliquo obviarent. In quorum testimonium presentes fieri fecimus nostrique sigilli munimine roborari. Data in episcopali palatio nostro Novarie, anno domini MCCCXLIII undecima indictione, die XXVI mensis novembris. LXXVI. PUBLICATIO SUPRASCRIPTORUM STATUTORUM. OMNIA et singula suprascripta statuta, edita et cumpillata fuerunt per suprascriptum dominum Meliorimum, castellanum et rectorem Insule et Ripperie pro suprascripto reverendo in Christo patre et domino, ex auctoritate, potestate et bailia ei concessis per eundem reverendum patrem et dominum et visa et dillingenter examinata et approbata, confirmata et roborata ex predictis potestate, auctoritate et bailia ei atributis et de ipsius domini Meliorini castellani et rectoris impositione et mandato lecta et publicata per me Lafrancholum de Setara, notarium castellanie Insule et Ripperie, in domo comunitatis Insule et Ripperie, sita in loco Orte in pleno et generali conxilio, ubi erant omnes consules et conxiliarii locorum Insule et Ripperie et multi alii dictorum locorum ibidem ad audiendum publicationem predictorum statutorum congregati, sub anno domini MCCCXLIIII indictione XII die mercuri XXIII mensis iunii. Quibus lectis et publicatis, dictus dominus Meliorimus castellanus et rector precipit ea usque ad mensem a presenti die in anthea in terris iurisdictionis castellanie Insule et Ripperie debere inviolabiliter observari. Ego Lafrancholus de Setara filius quondam domini Albrici civitatis Mediolani, notarius ac scriba reverendi in Christo patris et domini fratris Guigelmi, Dei et appostolice sedis gratia episcopi Novariensis p. 79 et comittis et castellanie Ripperie, suprascripta statuta omnia et singula de mandato dicti domini castellani publicavi et inde instrumentum publicum traddidi et me subscripsi et inde plura instrumenta fieri iussa sunt per me notarium antedictum etc. LXXVII. QUOD PECCUNIA EXPENDATUR ET CURSUM HABEAT IN RIPPERIA PROUT IN CIVITATE MEDIOLANI ET NOVARIE. FRATER Gugelmus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, sapientibus et discretis viris castellanis et rectoribus ac offitialibus nostris per terras nostre iurisdictionis constitutis salutem in domino. Quia plerumque diversitas negotiandi et agendi cum adiacentibus cumpatriotis dampna inferuntur et discrimina plurima ex tali differentia agendi et negotiandi oriantur, volentes utillitalibus et comodis nostrorum subditorum pro viribus augere incrementa et eorum indempnitatibus providere, considerantes quod florenus aureus valet in civitate Mediolani soldos .XXXIII. imperialium et totidem in civitate Novarie et locis eisdem civitatibus suppositis, mandantes vobis quatenus omnibus subditis nostris districte precipi faciatis, sub pena nostro arbitrio auferenda, ut floreno et alia moneta tam aurea quam argentea uti debeant in solutionibus faciendis mercantiis et aliis quibuscumque actibus, ubi peccunia expenditur, secundum usum, cursum et pretium civitatum predictarum. In cuius rei testimonium presentes fieri iussimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum Novarie M°.CCC°XLVI°, XIIII indictione, die XVIII mensis februarii. LXXVIII. DE MODO PROCEDENDI IN MALEFICIIS ET IN CAUSIS MISERABILIUM PERSONARUM ET QUESTIONIBUS COMMITTENDIS. FRATER Gugelmus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes dillectis in Christo consulibus universitatibus et hominibus nostris Ripperie et Gaudiani fidelibus nostris salutem in domino. Licet super omnibus statutis terrarum nostrarum sit dilligens adhibita discussio ut, iuxta veritatem negotiorum occurrentium, prout p. 80 utillitas comunis exegerit emendentur ad presens tamen infrascripta duximus ordinanda: In primis igitur quia publice utille est ut delinquentium malefitia puniantur, que ex eo quod rectores per nos deputati non possent de excessibus perpetratis sine aliqua accusatione procedere, contra commune utillitatem, iustitie debitum et nostre dignitatis honorem remanent impunita, statuimus quod castellani nostri Gaudiani et Ripperie possint per inquisitionis viam contra quoscumque super omni malefitio ad eorum castellanorum seu ipsorum curias notitiam qualitercumque pervenire in iurisdictionibus sibi comissis procedere, diffinire et exequi, statuto de modo procedendi in contrarium condito non obstante. Item quia secundum iura comunia in curia prescidentis servari debent scripture publice, iuditiaria acta in causis civillibus continentes, statuimus quod nullus notarius in curiis dictorum castellanorum aliqua iudicii acta conscribat, nisi in quaterno congruo, qui post recessum dictorum castellanorum vel eorum vicariorum de locis tribunalibus Insule Orte et Gaudiani penes ipsos castellanos vel eorum vicarios conserventur. Quodque notarii acta huiusmodi conscribentes, priusquam ad id adducantur, in manibus nostris iurent offitium suum circha scripturas predictas fideliter exercere, quorum notariorum nomina et iuramenta in libris eiusdem curie describantur. Item quia miserabiles multe persone, propter nimiam questionum prorogationem et timorem intollerabilis honeris expensarum que frequenter summam sortis excedunt, iura sua vel minime prosecuntur vel dimittuntur indeffensa, statuimus ut in causis littigantium et maxime miserabilium personarum, asscendentibus usque ad valorem librarum .X. imperialium vel abinde infra, per eosdem castellanos vel eorum vicarios procedi possit summarie ac sine strepitu et figura iuditii. Item quod predicti castellani vel eorum vicarii non sint astricti a statuto de questionibus comitendis, nisi prout eis videbitur expedire. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et sigilli nostri munimine robborari. Datum in castro nostro Insule, die XVIII iunii MCCCXLV, XIII. indictione. p. 81 LXXVIIII. REVOCATIO CUIUSDAM DECRETI QUOD NULLUS ALIENARET ALIQUAM TERRAM SOLVENTEM FICTUM EPISCOPATUI. FRATER Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes. Recollimus quod quoddam decretum factum continens inter cetera quod nulla persona iurisdictionis nostre Ripperie presumeret de terris et possessionibus quibuscumque immobilibus, sitis in territorio Ripperie ad mensam nostram spectantibus et que a nobis tenentur contractu perpetue emphiteosis, nec non et pro quibus aliquod fictum vel census aliquis reddi debet, contrahere, acquirere, nec alienare, nec aliquos alios inhire contractus nominatos seu innominatos quocumque nomine censeantur, nisi in presentia nostra seu castellanorum nostrorum aut canevarii nostri Ripperie, qui pro tempore fuerint, quodque nulla persona terras aliquas tam predicte condictionis quam alterius quocumque modo, contractu vel titulo acquirere, nec alienare presumeret, nisi inter ipsos contrahentes per hominem expertum in arte mensurandi essent ad perticam que ad mensurandum terram est in usu Novarie, modo debito mensurata, sub penis in eisdem nostris litteris comprehensis. Postea vero ad preces hominum nostrorum Ripperie quia conqueri videbantur quod ad mensurationem terrarum nostrarum propriarum a nobis fictum vel censum non reddentium cogerentur, ipsas litteras nostras in ea parte duximus revocandas; nunc autem ab eisdem hominibus nostris Ripperie sumus cum instantia requixiti ut, quia difficile esset sumptuoxum eis, tam propter terrarum ineptitudinem tam etiam propter mensorum inopiam, terras predictas mensurari, decretum totaliter dignaremini revocare et ideo eisdem in quantum cum honore nostro possumus condescendere cupientes, decretum ipsum usque ad nostre voluntatis beneplacitum duximus suspendendum, volentes de cetero decretum ipsum sine litteris nostris ipsa suspensione durante effectu demandari, nec homines nostros Ripperie teneri ad mensurandum terras predictas vigore litterarum predictarum vel aliarum postea secutarum. Nec etiam contra aliquem possit de cetero procedi, si decretum et litteras nostras non servasset, imo ad omnes questiones tollendas et dubia p. 82 revocanda quascumque alienationes factas a tempore dati dicti decreti usque ad hodiernam diem de terris predictis approbamus et rattificamus ac si dictum nostrum decretum fuisset in omnihus observatum. Tamenne propter alienationes fiendas de terris et possessionibus nobis et episcopatui nostro fictum sive censum reddentibus eidem nostro episcopatui preiudicium valeret generari, volumus quod alienationes, que fieri contingerit de terris ipsis, fiant in presentia unius ex canepariis seu conductoribus reddituum nostrorum episcopatui Ripperie, ut ipse caneparius modo sciat in quem tallis terra vel possessio, cum venditur, transferatur. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et sigilli nostri munimine robborari. Datum Novarie M.CCCLIII die .VI. maii, sexta indictione. LXXX. REVOCATIO STATUTI DE DEPOSITO FIENDO PER APPELLANTEM. Nos frater Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes. Ad supplicationem consulum et universitatis et hominum terrarum nostrum Ripperie fidelium nostrorum, quibus cum honore nostro possumus cupimus complacere, quoddam statutum per nos editum, continens inter cetera quod quilibet appellans condampnationibus criminalibus castellanorum Insule et Ripperie, antequam eius appellative defferatur, teneatur penes camerarium nostrum castellanie nostre Ripperie depositum facere de illa quantitate et quanto in quibus condampnatus fuerit etc., prout in ipso statuto laicus continetur, tollimus per presentes, eisdem consulibus universitati et hominibus spetiallem gratiam facientes, ipsumque statutum de cetero habere nollumus firmitatem, dummodo appellans de condampnatione solvenda in manibus castellani nostri Ripperie fideiussorem prestiterit et, in eo casu in quo appellans fideiussorem illum non prestiterit statutum, non intendimus revocasse. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et sigilli nostri munimine robborari. Datum Novarie MCCC.LIII, VI indictione, die sexto maii. p. 83 LXXXI. DECLARATIO REVOVOCATIONIS FACTE SUPER IUDICATURA SOLVENDA. Nos frater Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes. Supplicationem consulum universitatis et hominum terrarum nostrarum Ripperie, fidelium nostrorum, quibus in quantum cum honore possumus cupimus complacere, declarationem cuiusdam statuti Ripperie, mentionem facientis de iudicatura solvenda ad rationem soldorum duorum pro libra, per quam declaramus statutum illum habere locum in causis vertentibus coram arbitris, que per arbitros de iure procurarentur, tollimus per presentes, eisdem consulibus, universitati et hominibus spetiallem gratiam facientes, ipsamque declarationem de cetero nullam habere volumus firmitatem. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et sigilli nostri munimine robborari. Datum Novarie MCCCLIII, VI indictione, die VI maii. LXXXII. QUOD CASTELLANUS TENEATUR COGERE AFFINES AD COMPROMITTENDUM. Nos frater Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes. Cupientes lites et discordias a subditis nostris in quantum possumus removere et maxime que inter consanguineos et affines oriuntur, statuimus et ordinamus quos quotienscumque aliqua lix, questio vel controversia erit inter aliquos consanguineos vel affines usque ad quartum gradum inclusive, quod castellanus noster Ripperie teneatur ad petitionem cuiuslibet partium et etiam ex officio suo possit partes compellere, omnibus iuris remediis, ad compromittendum et compromissum faciendum in arbitros seu arbitratores, comunalles amicos, unum vel plures, prout sibi videbitur expedire et dictos arbitros et arbitratores cumpellere ad arbitrandum vel arbitramentandum. Qui si arbitrando vel arbitramentando non concordarent, possit cumpellere ipsos arbitros et arbitratores ad elligendum unam personam pro arbitro et arbitratore dicte questionis et controversie et illud quod pronunciabitur per maiorem partem dictorum arbitrorum sive arbitramentorum vires obtineat et huiusmodi p. 84 pronuntiationi ipse partes habeant stare necessarie et eorum arbitramenta sine aliqua exceptione iuris vel facti castellanus predictus executioni mandare teneatur et predicta omnia, captis pignoribus, multa indicta et persona detenta et omnibus aliis iuris remendiis, prout ei videbitur, adimplere possit. Verum si propter aliquam rationabilem causam non videretur ipsi domino castellano conveniens ipsas partes ad faciendum compromissum constringere, tunc statuimus et ordinamus ut in ipsorum causis summarie, simpliciter et de plano procedere possit, quanto cellerius et cum honore nostro poterit, ipsas causas celleriter terminando. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli munimine robborari. Datum Novarie anno domini MCCCLIII, VII indictione, die VIII maii. LXXXIII. DE COLUMBIS NON CAPIENDIS. Nos frater Gugelmus, dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes. Quia multorum querellas percepimus quod nonnulli in iurisditione nostra Ripperie habentibus collumbarias propter captionem collumborum inferunt magna dampna, volentes super hiis modo debito providere, statuimus quod nulla persona in jurisditione nostra predicta cum rettibus vel aliqua arte vel alio quovis modo collumbos alienos capere audeat vel presumat, a festo sancti Martini usque ad Carnisprivium, quo tempore dampnum in agris dare non possunt et hoc sub pena librarum .X. pro quolibet contrafatiente et qualibet vice et ultra hoc ad restitutionem dampni condampnetur; et quilibet possit accusare et habeat tertiam partem condampnationis. Quecumque retia auferri possint et alia artificia cum quibus dicti collumbi caperentur a quolibet collombos capere volente infra tempus predictum. Et hoc statutum addi volumus aliis nostris statutis Ripperie et per castellanum nostrum executioni debite demandari. In quorum tcstimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli munimine roborari. Datum Novarie anno domini MCCCLIIII, VIIa indictione, die XXVIII maii. Ego Johannes de Vasis, civis Cremonensis, publicus imperiali auctoritate notarius ac scriba et offitialis castellanie Ripperie pro prefato reverendissimo patre et domino domino episcopo, p. 85 autenticum suprascriptarum duarum litterarum dumtaxat vidi e legi sigillatarum veris sigillis prefati domini episcopi, cere rubee factis et integris et presentationi earum interfui et ad eternam rei memoriam in libro voluminis statutorum comunitatis Ripperie scribi iussi per Lafranchinum notarium de Insula et me cum meo solito signo in testimonium premissorum subscripsi. LXXXIV. DE MENSURIS SIGNANDIS. Frater Gugelmus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes, sapienti viro castellano nostro ac dillectis et fidelibus nostris universitati, comunitatibus et hominibus Ripperie salutem in dominio. Pro parte predicte comunitatis exhibita fuit nobis petitiotenoris infrascripti: "Reverendissimo patri et domino nostro significatur humiliter pro parte tocius universitatis fidelium vestorum hominum Ripperie quod in Ripperia est statum sub rubrica de mensuris et ponderibus signandis", continiente talis quod omnes mensure et pondera sint equalia et signata et orditores tellarum per consulem vel non signatam vel pondus vel orditorem tenuerit vel operatus fuerit vel fecerit operari solvat pro pena soldos .XX. imperialium et mensuram et pondus et orditorem amittat comburrendam et comburrendarum. Item significatur quod a dobus annis citra ipsum statutum estitit praticatum et executioni mandatum per castellanos nostros Ripperie etiam ad habentes et tenentes mensuram et pondera veras et vera et ipsis ponderibus et mensuris tantummodo ad eorum usus proprios et non emendo vel venendo utentes, licet aliis retroactis temporibus per respectum ad talles mensuram et pondera non fuerit observatum et etiam credunt fuisse et esse de mente dicti statuti quod in tallibus mensuris et ponderibus locum non habeant, licet iniuste et erronee a duobus annis citra, ut superius est premissum, a castellanis fuerit intellectum, dle quo homines vestri Ripperie multimode conqueruntur. Quare, cum ad vos reverendissimum patrem et domini spectet dictum statum interpretari et declamare pro parte dicte universitatis, humiliter supplicatur quatenus declarando et etiam ordinando dignemini providere dictum statutum de cetero opservari et intelligi debere per respectum ad vendentes p. 86 et ementes ipsi ponderibus et mensuris et tenentes falmas mensuras et pondera et non halbentes et tenentes mensuram et pondera veras et vera et eisdem utentes, nec emendo, nec vendendo, si signum saltim habeant, alicuius castellani, qui pro tempore fuerit in Ripperia, taliter enim ordinando hominibus de Ripperia provvidebitur, ut pene digni penam debitam consequantur et innocentes penam indebitam minime paciantur. "Quo circha, indempnitati ipsorum universitatis, comunitatis et hominum provvidere ac predictum statutum mittigare volentes, statuimus et ordinamus quod omnes mensure et pondera non signate et non signata signo castellani presentis debeant eiusdem castellani signo signari et quod postea predicti homines nostri, habentes ipsas mensuras et pondera, pro eorum uxibus tantum sive aliter pro emendo vel vendendo signari facere ulterius non teneantur, non teneantur, nec per hoc penam aliquam incurran, dum tamen ipse mensure et pondera iuste et bene choequate et iuxta et bene choequata, ut predicitur, inveniantur et eis non utantur in emendo vel vendendo; sed si non vere et bene choequate invenirentur et ipsis uterentur penam in dicto statuto contentam. Mensuras vero et pondera quibus predicti nostri homines in emendo vel vendendo uterentur volumus cuiuslibet nostri castellani signo signari, alioquin incurrant penas predictas, in aliis autem quantum ad orditores tellarum volumus statutum ipsum in suo robore permanere. Has autem literas nostras mandamus in libro statorum Ripperie inseri et de cetero pro statuto observavi; in quorum testimonium presentes literas fieri iussimus et sigilli nostri munimine robbari. Datum Novarie MCCCLIIII, VIIa indictione, die XX decembris. Ego Ioannes de Vasis de Cremona, publicus imperiali auctoritate notarius ac offitialis et scriba castellanie Ripperie pro suprascripto fratre Gugelmo episcopo Novariensi, autenticum suprascriptarum litteram vidi et legi et dilligenter ascultavi, sigillatarum vero sigillo cere rubee ipsius domini episcopi et presentationi earum interfui et ad futuram rei memoriam in libro et volumine stututorum comunitatis Ripperie scribi et apponi feci per Guiscardium notarium Martini de Feranzono de Orta et me cum meo solito signo subscripsi in testimonium omnium premissorum. p. 87 OLDRADUS. LXXXV. CONFIRMATIO ET ADDITO NOVORUM STATUTORUM EDITORUM PER DOMINUM OLDRARUM, EPISCOPUM NOVARIENSEM ET COMITTEM DIGNISSIMUM. OLDRADUS episcopus Dei et appostolice sedis gratia Novariensis et comes, dillecto in Cristo castellano nostro Ripperie salutem in domino. Licet a predecessoribus nostris Novariensibus episcopis in iurisditione nostra Ripperie multas utilles municipalles leges conditas invenimus, quia tamen secundum varietamen temporum humana variantur statuta cum aliqua iuris sanctio, quantumcunque maturo digest(i)oque conscilio per nature varietatem ipsius inopinales inventiones suffitiens non existas, quia vix quid clarum statuitur quod ex causis emergentibus in dubium non valet revocari, idcircha in quibusdam cupientes per determinationis tunc suffragium littes afferre et alterationes dirimere, ut viciis extirpatis virtutes crescant moresque in melius reformentur, infrascriptas costitutiones sive municipalia statuta condenda duximus, que in tota iurisdictione nostra Ripperie inviolabiliter volumus et precipimus observari. LXXXVI. DE TAXATIONIBUS NON FIENDIS ANTE DEFINITIVAM SENTENTIAM. ITEM statuimus et ordinamus quod nulla taxatio expensarum fiat ante sententiam diffinitivam et quod ab ipsa sententia taxationis non possit de cetero appellari, nec de nulliate agi ut parcatur patrium laboribus et expensis. LXXXVII. DE SUMMARIIS COGNITIONIBUS. ITEM quod in omnibus causis non excedentibus summam librarum quinque imperialium ordo iudiciarius non servetur, sed summarie procedatur, nec ab ipsis appellatur, nec de nulliate p. 88 agatur, sed in eis sententie late executioni mandentur, aliquibus exceptionibus non obstantibus. LXXXVIII. QUOD LICEAT CASTELLANO COGERE PETENTES ET AFFINES AD COMPROMITTENDUM. ITEM quod liceat castellano nostro Ripperie cogere fratres, consanguneos, parentes, cognatos et affines, usque ad quartum gradum littigantes, ad compromittendum in duos comunalles amicos de omnibus littibus et discordiis inter ipsos vertentibus, tam de iure quam de amicabili compositione, et in casu quo predicti duo sic elligeridi simul non concordarent, teneantur recursum habere ad prefatum castellanum, qui pro tempore fuerit, de omnibus de quibus discordiam haberent et secundum eius conxillium eorum arbitramenta proferre. Et ipsa arbitramenta non possint dici iniqua vel iniusta, nec ad arbitrium boni viri reducenda, sed omnino serventur, sub pena soldorum centum imperialium applicandorum camere nostre, que pena tociens committatur quotiens contrafactum fuerit, rattis manentibus ipsis preceptis seu pronuntiationibus et arbitramentis ad hoc ne littes ex littibus oriantur, sed ipsis finis debitus imponatur. LXXXVIIII. DE QUESTIONIBUS VIDUARUM ET ORPHANORUM DECIDENDIS. ITEM quod prefatus castellanus habeat potestatem summarie et de plano audiendi et cognoscendi et fine debito decidendi omnes littes, questiones et controversias etiam cum vertentes inter viduas, orfanos et miserabiles personas ex una parte tantum, et id quod fuerit per ipsum sententiatum in tallibus casibus accusationi mandetur, non obstantibus aliquibus appellationibus seu excepitionibus. Eis tamen sit licitum nobis supplicare. LXXXX. DE CAMPARECIA SOLVENDA. ITEM quod qui petierit dampnum dampni clam dati vel eorum fructus in terris vel eorum fructus, teneatur solvere camparetiam p. 89 cum comuni illius loci in cuius territoris fuerit ipse terre et dampnum datum, secundum legiptimam et condignam taxationem fiendam per consules illius loci cum eorum iuramento, propter hoc spetialiter prestando, pro terra quam habet in dicto territorio. LXXXXI. DE TEMPORE LIMITTATO AD DECIDENDUM QUESTIONES. ITEM quod castellanus teneatur decidere littes et questiones assendentes ad libras .X. imperialium seu valoris, infra duos mensem utilles a die litis contestationis computandos et littes excedentes libras .X. imperialium usque ad libras quinquaginta infra tres menses utilles a die litis contestationis computandos ut supra et littes excedentes ultra libras quinquaginta infra quatour menses, computandos ut supra, reiectis cavillationibus advocatorum et procuratorum et etiam partium salvo quod castellanus ex rationabili causa possit ipsa tempora prorogare. LXXXXII. DE NON CONVITANDIS AD NUPTIAS. ITEM quod nulla persona in Ripperia convitet aliquas personas ad nuptias, nisi sibi attinentes usque ad tertium gradum inclusive et quod nulla persona in Ripperia, que non attineat ut supra, vadat ad nuptias aliquas, sub pena soldorum .LX. imperialium. LXXXXIII. QUOD NULLUS PLORET POST FUNUS. ITEM quod nulla persona sequens ad ecclesiam, sub pena soldorum .XX. imperialium pro quolibet et qualibet vice clamaxe quod ploret et idem in septimis, tricessimio et anniversariis. Quae quidem statuta inseri volumus in volumine aliorum statutorum et de cetero firmiter observavi, in quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli appositione muniri. Datum Insule in nostro episcopali palatio sub anno domini MCCCLVIII° die penultimo maij, XII indictione. p. 90 LXXXXIIII. QUOD CASTELLANUS NON POSSIT DARE TUTELAS CURAS VEL EMANCIPATIONES. OLDRADUS Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes dillecto in Christo castellano nostro Ripperie salutem in domino. Licet iurisdictionem temporalem Insule et Ripperie tibi duxerimus comittendam nostre tamen intentiones non fuit, nec est quod de dationibus tutorum vel curatorum vel emancipationibus te intromittres ullo modo, tamen, ad omnem fraudem tiollendam, que in premissis per te iuste actenus facta fuerit, approbamus, tibi districte inhibentes ne de ipses de cetero te nullatenus intromittas cum ipsas predecessorum nostrum vestigis inherentes nobis vel nostro generali vicario duxerimus reservandas, decernentes irritum et inhane si secus per te in premissis fuerit attentatum. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli appositione muniri. Datum Insule, M°CCC°LVIIII°, die XXI ianuari, XII indictione. Ego Quiricus de Lamutia de Insula, notarius prefatique domini episcopi scriba predictas litteras ipsius patris mandato registravi et me subscripsi. LXXXXV. DE OLIVIS ET AMIGDALIS PLANTANDIS. Nos Oldradus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes, licet de universis hominibus nobis et Novariensi ecclesie spiritualiter subiectis curam debitam gerere debeamus, de illis tamen nobis est cura dilligenter adhibenda et circha ipsorum comoda et utillitates pervigili studio vigilandum, quos spiritualiter et temporaliter gubernamus, in his presentim que comunem causarum utilliatem respitiunt profitemur. Attendentes igitur quod contrata nostra Ripperie nobis et eidem Novariensi ecclesie spiritualiter et temporaliter subiecta disposita est ad amigdolarum et olivarum fructifficationem sicut aliquibus iam dicte contrate partibus hoc apparet, quilibus si homines antedicti ad eorum plantationem temporihus retrhoactis intendissent non modicum habundarent ex quo eisdem hominibus utillitas maxima sequeretur, volentes in his que in eorum utillitatem comunem respitiunt dirrigere mentis nostre, statuimus et ordinamus quod p. 91 omnes et singuli terras habentes arabiles et vineatas in iurisdictione nostra Ripperie debeant, infra annum a data ulle presentium computandum, plantasse in quolibet sestario terre iuxta mensuram pertice duas olivarum et amigdolarum plantas, unam videlit olive, aliam amigdole ad fructus dispositas in processu temporis faciendo. Et qui aliquam processionem que sit maioris quantitatis unius sestarii, unam adimus olive plantam plantasse debeat, ut prefertus. Et hoc sub pena soldorum quinque imperialium pro qualibet planta quam quilibet plantare omisserit quolibet anno, quousque presenti ordinationi nostre per nos derogatum non fuerit nostre camere applicandorum, inhibentes ne quisquam audeat aliquam ex predictis plantis plantantam de alieno predio, invito domino, exportare, sub pena soldorum .X. imperiualium dicte camere applicandorum. Mandantes castellano nostro Ripperie presenti et futuris ut huiusmodi nostrum decretum observent et observari faciant et in libro statutorum comunitatis Ripperie inseri, ut ad omnium notitiam valeat pervenire et ipsius decreti memoria habeatur. Nostre tamen intentionis non est quod in terris non aptis ad fructifficationem dictarum olivarum et amigdolarum ipsas olivas et amigdolas plantare cogantur, de quo nostri stetur arbitrio castellani, habito prius per eum conxilio aliquorum bonorum hominum de Ripperia, quos duxerit elligendos. In quorum testimonium presententes fieri iussimus et nostri sigilli appositione muniri. Datum Insule MCCCLVIII, die XVI mensis octobris, Xa indictione. LXXXXVI. DE COLLUMBIS NON CAPIENDIS. Nos Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, quia multorum querelas percepimus quod nonnulli in iurisdictione nostre Ripperie habentibus collumbaria per captionem collumborum inferunt dampna, volentes super his modo debito providere, statuimus quod nulla persona in iurisdictione nostra predicta cum rettibus vel aliqua arte vel alio quovis modo collumbos alienos capere audeat vel presumat et hoc sub pena librarum .X. imperialium pro quolibet confaciente et qualibet vice et ultra hoc ad restitutionem dampni condampnetur. Et quilibet possit accusare et habeat p. 92 tertiam partem condampnationis; quodque retia impune auferri possint et alia artificia cum quibus diciti collumbi caperentur et a quonlibet columbus capere volente. Et hoc statutum addu volumus aliis statutis nostris Ripperie. Et quod castellani nostri Ripperie executioni debite demandari (teneantur). In quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli minimine robborari. Datum Insule anno domini MCCCLVIIII, die .XVII. mensis ianuari, XIIa indictione. LXXXXVII. PUBLICATO STATUTORUM. MILLESIMO CCC°LXI, indictione, XIIIIa dei quarto mensis aprilis, super domo comunitatis Ripperie posita in loco Orte, in presentia nobilis et sapientis viri domini Nicholini de Pascualibus de Cremona iurisperiti Insule et Ripperie castellani et presentibus consulibus comunitatis Ripperie super dicta domo pro maiori parte comunis predicti et aliis congregatis ad conscilium faciendum, lectum et publicatum fuit suprascriptum edictum per me Andriolum de Midono notarium et scribam castellanie Ripperie et dicti domini castellani de ipsius domini castellani impoxitione et mandato. LXXXXVIII. REVOCATIO STATUTI DE DEPOSITO FIENDO. In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem M°CCC°LX, indictione XIIIa, die XV iulii. Reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, quodam statutum per eum factum contines quod appellans a condapnationibus criminalibus castellanorum suorum Ripperie, antequam eius appellationi defferatur, teneatur penes camerarium suum Ripperie depositum facere de illa quantitate de quanto et in quibus fuerit condampnatus etc. prout in ipso statuto laicus continentur etc., visa quadam revocatione similis statuti facta per quondam bone memorie dominum fratrem Gugelmum episcopum Novariensem, revocavit expresse, decernens de cetero ipsum nullis existere firmitatis. Actum in episcopali palatio Novarie, presentibus Pagano Litta, Ambroxio dicto Malleta de Orta et Paganino de Pella. p. 93 LXXXXVIIII. DECLARATIO STATUTI DE MEDIANTE DOTIS LUCRANDE PER MARITUM. Nos Oldradus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes, recepta petitione tenoris infrascripti: "Reverendus pater et domine. Cum Venuta uxor mea decesserit in matrimonio sine liberis ex me procreatis, sed rellictis, liberis ex primo marito, qui erat de Valle Uscia et ipsi liberi agunt contra me modo ad res dotales, quas asserunt per predictatum Venutam michi in dote datas et tradditas et statuto vestre communitatis Ripperie cavetur quod si mulier decedat in matrimonio sine liberis ex se legiptime natis, (quod) maritus non teneatur ad restitutionem dotis, nisi pro medietate, quod statutum dicunt liberi dicte Venute non vendicare sibi locum in caso de quo agitur, quia ipsa Venuta relictis ipsis suis ex se licet ex alio marito decesserit, humiliter supplico ut, cum de mente statuentium fuerit quod maritus intretur meditatem dotis uxoris, si mulier decedat in matrimonio sine liberis ex ipso matrimonio natis, et sic etiam servatur in Novaria et valle Sicida, unde filii dicte Venute traxerunt originem, dignementi dictum statutum interpretari et declarare quod dicta verba statuti locum habeant quando mulier in matrimonio decedat sine liberis ex ipso procreatis marito"; mandantes castellano nostro Ripperie presenti et futuris quatenus huiusmodi declarationem nostram observent et faciant observari. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli munimine robborari. Datum Fabriche diocesis Mediolanensis, anno domini MCCCLXIIII, die VIIII martii, secunda indictione. C. CONFIRMATIO ET DECLARATIO DE MODO PROCEDENDI IN CRIMINALI DE ADULTERIIS. Nos Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, recepto petitione tenoris infrascripti: "Reverendus pater et domine. Quia sepe contingit privatos accusatores et male referentes ad castellanos nostros Ripperie recurrere et eisdem querellas et accusas exeponere contra subditos vestros et vestras et maxime de adulteriis et illicitis cog(n)ittibus, aliquando ex invidia, aliquando p. 94 sub spe premii patris accuse percipiendo et castellanos nostro ex eo contingat multos processum formare, ex quibus inter subditors vestros magna scandala et dissensiones prave oriuntur, per timescentes maiora ex ipsis oriri subditis vestris pose inutillia et honori vestro incongrua supplicamur reverendo patri vestro ut amore Dei et intuitu pietatis dignemini hedicere, stabilire et mandare statutum comunitatis Ripperie super hoc editum sub rubrica "de pena cognoscientium virghinem, maritatam vel viduam" debere de cetero observari, sine aliqua exceptione iuris vel facti, non obstantibus arbitriis et baglia per vos concessis et concedendis castellanis vestris, presentibus et futuris, ac etiam non obstantibus decretis in contrarium editis seu statutis. Eodemque modo supplicamur servari statutum editum sub rubrica "de modo procedendi in causis criminalibus". Fideles servi nostri (sic), concxiliarii comunitatis Ripperie, Iohannes Scalfa, Ubertinus Iulini, Antonius Zamelli, Guidolus Zigale de Pitonascho, Iohannes Iohannis Pusch(e) de Meno, Iacobinus Nicholini de Armegno, Spigatius, Iohannes Marchi, Petrus Azarii de Beoleto, Ubertinus Zanini de Arbola, Paganinus de Pella et Guidolus Alberti de Cisera. Edicimus, stabilimus et mandamus contenta in dicta supplicatione debere de cetero obsarvari. In quorum testimonium presentes fieri iussimus et nostri sigilli appositione muniri. Actum in castro nostro Gaudiani, M°CCC°LXIIII, die VIIII mensis augusti, quarta indictione. Ego Quiricus de Lamutia, notarius et scriba dicti patris predictas litteras, ipsium patris mandato, registravi et me subscipsi. CI. LIMITTATIO SOLUTIONES FIENDE FAMULIS ET SERVITORIBUS RIPPERIE. In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem MCCCLXVI, indictione .VIa, die quarto mensis maii, in episcopali palatio Insule, reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, petitione recepta tenoris infrascripti: "Reverendus pater et domine. Licet ad preces nostras nobis mandaveritis limittationes et provisiones per consciliarios nostros Ripperie de vestri conscientia factas super eo quod habere debent famuli et servitores castellani vestre Ripperie pro p. 95 pignorationibus et detentionibus et eorum brigis et laboribus et etiam naute pro ductura ballarum prout infra servitium describitur et declaratur, tamen limitationes ipse non omneas servantur, quia per eosdem famulus opponitur quod eas servare non debent, quia non sunt in statutis comunitatis Ripperie, inserte, exceptiones alias frivolas opponentes, quare iterato reverendo patri vestro supplicamur ex parte tocius comunitatis Ripperie ut dignemini easdem limitationes et provisiones confirmare et statuere de novo, prout limittate sunt, et eas in volumine statutorum predictum iubemus describi ac mandare eis, sine aliqua exceptione debere de cetero observari. Fideles servitores vestri, Guidolus Cigale de Pictonasco, Iohannis Pusch(e) de Meno, Iacobinus Nicholini, Spigatius de Armegno, Ubertinus Iulini, Antonius de Zamellio, Ghiroldus Scalfa de Orta, Paganinus de Pella, Iohannes Marchi de Podogno, Petrus Azarii de Beoleto, Ubertus Zanni de Arbola et Guidolus Alberti de Cisera, consciliarii vestri Ripperie". Tenor autem limitationum predictarum talis est: "In nomine domini amen. hec est limittatio et provisio salarii quod consequi et habere debent stipendiarii et servitores castellanie Ripperie de eorum stipendio, aliter offitio et laboribus. In primis si contingat famulos castellanie Ripperie aliquem de Ripperia vel aliunde bannitum de contumacia sine requesta, ad instantiam alicuis capere et detinere et ad capiendum sic per loca Ripperie habebant ipsi famuli pro eorum labore pro quolibet capto et detento soldos quatuorum imperialium. Et si contingat quod ipsi famuli vadant ad capiendum et detinendum aliquem; aliqua iusta causa, ad infrascripta loca Ripperie, videlicet ad locum Coiri soldos .III. imperialium, et si ad Crabie, Bassole, Armegni, Cheghemi, Pesoni, Meni, Cortoni et Lortalli soldos .II. imperialium et si ad loca Insule et Orte soldum .I. imperialium et si ad alia loca deversus mane soldum .I. imperialium et si ad alia loca deversus sero soldum .II. imperialium et si ad loca Brolii, Cuogni, Cisere, Culme et Cyre, habitato respectu ad navim soldos .III. imperialium et si ad loca Gressone, Arnole, Planeccie, Beoleti, Berzoni, Podogni, Predarii et Brialli, imperiales XVIII. Et si contingat ipsos famolus ire ad pignerandum ad suprascripta loca Crabie, Bassole, Armegni, Chegheni, Coiri, Meni, Pesoni, Lortalli et Cortoni vel ad aliquam ipsarum et ceperint tria p. 96 pignora, pignorando tres personas ipsorum locorum vel alicuis eorum pro offitio castellanie sive ad istrumentum patris pro aliquo debito vero et multa et debita pro quibus pignorabuntur asscendiderint ad soldos quinque imperialium, habeant pro eorum labore ad rationem imperialium sex pro quolibet pignore, et si ab inde infra sit multa sive debitum, habeant ad rationem imperialium .III. pro pignore, si fìerent tria pignora et si plures quam tres personas pignerarent pro multa sive debitis asscendentibus ad soldos quinque, habeant pro quolibet pignere imperiales tres et si a soldis quinque usque ad soldos .XX. asscenderet multa vel debitum, et (si) una sola persona pigneraretur, habeant pro ipso pignere soldum unum imperialium, et si ab inde supra usque ad libras decem asscenderet, habeant pro ipso pignere solo soldos duos imperialium. Et si pigneraverint plures personas de debito librarum .X. imperialium, pro quolibet pignerato et pignere habeant, usque ad tria pignera et a tribus pigneribus supra ipsius quantitatis pro quolibet pignere, imperiales octo et, si ab inde supra asscenderet, habeant soldos tres imperialium et, si iverint ad pignerandum per alia loca Ripperie deversum mane et ceperint tria pignora a soldis quinque infra, habeant pro quolibet pignere imperiales tres et, si solum unum pignus faciant ipsius quantitatis, habeant pro quolibet pignere uasque ad - - -, scilicet pignera et ab inde supra imperialis .II. pro quolibet pignere. Et si iverint ad pignerandum in locis Podogni, Berzoni, Broleti, Arnole, Gressone, Culme, Cisere, Ronchi, Cyre, Cuogni et Brolli, habeant prout supra limitatum est in aliis capitulis, sequentibus capitulum Crabie, Bassole etc. Item quod servitores qui iverit cum dictis famulis ad pignerandum in predictis locis habeant ad rationem imperialium trium pro quolibet pignere, usque ad prignera sex, et, si solum unum pignus, imperialis sex. Et si servitor solus iverit ad pignerandum ad instantiam partis in civili et etiam in criminali, habeat prout supra limitatum est. Et predicte limitationes intelligantur tam pro civili offitio quam pro criminalli. Item quod si aliquis nauta ducat a Buzano Vemeniam ballas sex sive octo magnas, habeat pro mercede soldos octo imperialium, et si ducat ab octo supra usque ad .XII. de mediocribus vel minoribus, habeat tottidem, et si ab inde superius, habeat pro qualibet balla imperiales sex. Et si p. 97 predictas ballas duxerit a Buzono solum ausque ad Ortam, soldos .III. imperialium et, si eas duceret ab Orta Vemeniam, habeat duas partes eius quod supra limittatum est a Buzono usque ad Vemeniam, habito respectu ad honerationem et exhonerationem navis. Et quod naute teneantur, ducere pro predictis salariis, et si non fecerint, puniantur arbitrio castellani nisi legiptimam excusationis causam habuerint". Volens predictis supplicationibus complacere, predictas provisiones et limitationes et earum quamlibet tamquam iustas et rationabiles approbavit et confirmavit, decernes eas perpetuo obtinere roboris firmitatem et mandans ipsas inseri in volumine statutorum comunitatorum Ripperie et ad eternam rei memoriam de cetero per castellanum Ripperie inviolabiter et absque exceptione aliqua observari. Et de predictis prefatus dominus episcopus per me Quiricum, notarium infrascriptum publicum, confici fecit instrumentum. Actum presentibus venerabili viro domino Pascino de Schitiis, spiritualli vicario dicti patris, Domenegino de Caymis, castellano Gaudiani et Guiglelmo Sozagi de Orta, testibus ad premissa vocatis. Ego Quiricus filius quondam Iohannis de Lamutia de Insula notarius et scriba dicti patris premissis interfui et hanc cartam rogatus traddidi, scripsi et me subcripsi. CII. DE SOLUTIONE LITTIS CONTESTATIONIS. In nomine domini Amen. Anno nativitatis eiusdem MCCC°LXXX°, indictione tertia, die VII° mensis augusti, in episcopali palatio Insule, reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes subditis suis de Ripperia, consulibus et consciliariis in eius presentia constitutis eorum nominibus et nomine et vice aliorum hominum de Ripperia et tocius comunitatis et universitatis comunium et hominum locorum Ripperie, infrascripta fieri debere requirentibus et supplicantibus, volens complacere, statuit et ordinavit ac decrevit quod pro aliqua quantitate peccunie seu re mobili vel immobili vel aliqua alia substantia, que petatur in iuditio, si reus confiteatur p. 98 debitur vel factum rei petite nichil fischo applicetur, nec etiam castellanie Ripperie ratione litis contestationis, nec etiam adiudicature. Et quod statutum vel editum sub rubrica "de solutione iuramenti in litte" locum non habeat in causis, nec super rebus de quibus confiteatur, conventus seu qui conveniretur, sed in ea parte abolitum, sublatum et annullatum intelligatur. Actum ut supra, presentibus testibus domino Domenico de Ottobellis de Allessandria, iurisperito Ripperie castellano et Iohanollo Crivello, nato domini Ambroxii Crivelli de Mediolano, ad premissa notis et vocatis. Ego Quiricus notarius et scriba suprascriptus premissis interfui et hanc cartam rogatus traddidi eamque ad scribendum dedi notario infrascripto et me subscripsi. CIII. QUIBUS DIEBUS REDDATUR IUS PER CASTELLANUM. In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem MCCCLXXXII, indictione Va, die XVI aprilis, reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus, Dei et appostolice sedis gratia episcopus Novariensis et comes, exhibita sibi supplicatione pro parte consulum et consciliariorum ac hominum et tocius comunitatum et universitatum Ripperie ut dignaretur ipse reverendus pater infrascripta statuere et ordinare, annuens dicte supplicationi, ut ipsorum supplicantium utilitatibus et comoditatibus intendere volens et providere, statuit et ordinavit quod castellanus Ripperie presens et futuri ac eorum locumtenentes possint et eis liceat et teneantur ter in ebdomada, videlicet diebus lune et iovis et sabati, non feriatis, hora solita causarum, silicet post nonam, pulsari facere campanam iuris ad hoc deputatam, prout moris est et banchum solitum asscendere pro iure reddendo; aliis vero diebus non possint, nec eis liceat predicta facere, nec aliquem pro causa civilli ordinaria ad iuditium vocari iubere. Ego Quiricus de Lamutia, notarius et canzellarius predicti patris premissis interfui et hanc cartam rogatus traddidi eamque ad scribendum dedi notario infrascripto et me subscripsi. p. 99 CIIII. DE DECIMIS FICTIS ET RESTITUTIONIBUS DAMNORUM NON SOLVENDIS POST ELLAPSUM ANNUM. In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem MCCCLXXXIIII, indictione VIIa, die tertio maii, reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus, Dei gratia episcopus Novariensis et comes, querella sibi exposita pro parte hominum de Ripperia subditorum suorum quod ex causis que moventur occaxione decimarum, primiciarum ac fodrorum et fictorum et restitutione dampnorum, que petuntur ab ipsis hominibus, occurrum multa scandala et inconvenientia, maxime ratione prolixitatis et varietatis temporum et interdum petitur et exhigitur quod aliax solutum est, volens in predictis quantum possibile est de remedio opportuno providere et ipsorum subditorum suorum preces et supplicationes ad hec pro parte ipsorum effusas exaudire, statuit, ordinavit et decreverit quod canevarii Ripperie et exactores fictorum decimarum primiciarum fodrorum et talearum et habere debentes ficta, census, decimas et primicias vel fodra seu taleas seu aliquod seu aliquam rem vel substantiam predictorum omnium vel alicuius eorum occaxione, de quibus contractus expressus et obligatio expressa non appareat per publicum instrumentum inter creditorem et debitorem eorundem, si ipsi predicata vel aliquod predictorum habere debentes eorum creditum et id quod habere debent ex predictis vel aliquod predictorum non petierint a debitore iudicialiter ante lapsum annum a die contracti debiti vere vel iuris interpretatione connumeranda, quod postea silicet transacto anno amplius non audeant in iuditio vel extra super eorum petitionibus quas facerent seu facere vellent de predictis, et ellapso dicto anno eorum actiones de predictis sint et esse intelligantur extincte sublate et perempte. Actum in castro Gaudiani presentibus testibus sapienti viro domino Antonio de La Ecclesia de Mediolano iurisperito Ripperie castellano et domino Azolino de Maineriis de Mediolano et Guiglelmo Sozagi de Orta ad premissa notis et vocatis. Ego Quiricus de Amutia notarius et canzellarius dicti patris premissis interfui et hanc cartam rogatus traddidi eamque ad scribendum dedi notario infrascripto et me subscripsi. p. 100 CV. DE RESTITUTIONE DANNORUM NON FIENDA POST LAPSUM ANNUM. In nomine domini amen. anno nativitatis eiusdem MCCCLXXXIIII, indictione septima, die tertio maii, reverendus in Christo pater et dominus dominus Oldradus Dei gratia episcopus Novariensis et comes statuit, ordinavit et decrevit quod dampna guasta seu incendia que de cetero fieri contingant et extimari de quibus eddita disponunt et statuta faciunt mentionem, si ipsorum restitutio petita non fuerit iuditialiter per eum vel eos cui vel quibus competit actio emenda seu restitutio inter annum a die restitutionis ipsorum facte computandum, quod post lapsum ipsius anni non emendentur nec restituantur et ulterius quis petens ipsorum restitutionem et emendationem non audiatur et ipsius actio ellapso dicto anno sit et esse intelligatur sublata et perempta. Actum in castro Gaudiani presentibus testibus sapienti viro domino Antonio de la Ecclesia de Mediolano iurisperito Ripperie castellano et domino Azolino de Maineriis de Mediolano et Guiglelmo Sozagi de Orta ad premissa notis et vocatis. Ego Quiricus de Lamutia de Insula notarius et canzellarius dicti patris premissis interfui et hanc cartam rogatus traddidi eamque ad scribendum dedi notario infrascripto et me subscripsi. CVI. DE DEBITORIBUS DOMINI EPISCOPI DETINENDIS. Nos dominus Mediolani etc. comes Virtutum imperialis vicarius generalis quibuscumque potestatibus capitaneis, vicariis, rectoribus et offitialibus nostris ad quos presentes pervenerint litterarum tenore mandamus quatenus ad omnen acquixitionem reverendi patris domini episcopi Novariensis dillecti consciliarii nostri seu quorumcumque eius offitialium detineant et detineri faciant realiter et personaliter quoscumque quos constiterit fore ipsius domini episcopi aut episcopatus sui debitores, et etiam quoscumque bannitos territorii iurisdictionis ipsius domini episcopi quos offitialibus suis consignent ad eorum petitionem secundum pacta que cum prefato domino episcopo contraximus et hec aliquibus nostris decretis super hoc editis non obstantibus. p. 101 Datum Papie die XVI, marcii MCCCLXXXX indictione XIII Pascuinus. EXPLICIUNT STATUTA COMUNITATIS RIPPERIE ETC.